Tregimi i javës/ A.M. Klein: Një përrallëz 

Arte

Gazeta Express

22/08/2025 15:29

Abraham Moses Klein (1909 – 1972), poet, prozator, gazetar dhe avokat kanadez; njëri prej poetëve më të mëdhenj kanadez dhe figurë udhëheqëse e kulturës hebraiko-kanadeze

NJË PËRRALLËZ 

Nga A.M. Klein

Përleshja mes kafshëve në pyll, e pareshtur dhe e përgjakshme, po shkaktonte shumë viktima. Një ditë ishte një lepur që ra pre e një mashtrimi të epërm, të nesërmen një dhelpër ra viktimë e një force të epërme. Ujku u mposht nga ariu, ariu u gjymtua nga një tigër, tigri u përla nga një luan.

Askush nuk ndihej i sigurt. Dhe ngado ankimi ishte i njëjti – pabarazia e luftimit. Banorët e pyllit nuk ndesheshin në mënyrë të barabartë. Në shumicën e konflikteve, rezultati ishte i parashikuar. Jo vetëm që nuk ishte sportive, ishte vdekjeprurëse.

Dhe njëmend, a ishte iriqi me puplat e tij të vockla i barabartë me përbindëshin pakidermos që e shembi përtokë? A mundet një elefant me dhëmbët e tij enorm të sfidohet nga xhuxhët e vegjël, me qime, pa dhëmbë? Çfarë dobie kanë brirët e magjishëm të drerit në përballje me çatallët dhe çaponjtë e ujkut kusar? Dhe si mundet dikush të ballafaqohet me luanin, i shkathët dhe i guximshëm, putërmadh, mishngrënës? 

Ndërkohë, derisa këto pyetje – të turfulluara, të ulërira, të hungërira, të dashura – po parashtroheshin në mënyrë retorike, përleshja vazhdonte. Popullsia e pyllit po pakësohej në mënyrë sistematike.

‘E zeza e vetes sonë!’ tha dhelpra.

Duke përdorur zotësinë e vet natyrore bindëse – diçka si kombet e bashkuara – dhelpra thirri, me arsyetimin e një armëpushimi të përkohshëm, një mbledhje të përgjithshme të të gjitha kafshëve të zonës. Pasi që luani po bënte sehir, i ngrysur dhe dyshues, dhelpra mori kryesimin e takimit dhe nisi të sqaronte qëllimin e saj.  

Nuk është se ndonjëri ndante ndonjë mendim rreth shpalljes së jashtëligjshme të luftës; kjo – në një xhungël – ishte e pamendueshme. (Psherëtima çlirimi. Hungërima duartrokitjesh. Ofshama dëshpërimi). Ajo s’do të mund të ishte kurrë dikush që do të çonte në degjenerimin e species së fisme të kafshëve. Cilësitë e mendjemprehtësisë, zotësisë, vetësakrificës, të ngjallura nga lufta, duhet të mbahen gjallë gjithmonë te raca – edhe nëse kjo do të sjellë vdekjen e disa anëtarëve të caktuar të racës. Ata nuk do të vdesin së koti. (Gromësira). Por gjërat kishin shkuar deri aty sa lufta nuk ishte më një test i vërtetë i guximit. Pse? Ngase ndërluftuesit nuk ishin të barabartë!

A do të mund të thuhej se ndeshja mes unit të saj modest dhe, le të themi, pa dashur të fyejmë – një tigri – ishte një luftim i barabartë? Një luftim i barabartë ishte ai ku të dy kampionët shkonin të përlesheshin të armatosur ngjashëm, me të njëjtat armë. A mos ishte vallë e drejtë që brirët e brishtë të një cjapi t’i kundërviheshin peshës së papërballueshme, shtypëse, shkulëse, thërrmuese – shembulli ishte kuturu – të një ariu?

Jo; të vërtetën e këtij fakti e kishte ndier secili, herët a vonë, qoftë personalisht qoftë përmes miqve e farefisit. Ajo që nevojitej tash ishte një konventë ndërkafshërore, një ujdi mbikafshërore që do të hidhte poshtë rregullat e luftës, një pakt që do të nxirrte të jashtëligjshme…

Një duzinë veshësh u nderën në dëgjim. Tash, më në fund, një zgjidhje!

‘… që do të nxirrte të jashtëligjshme,’ vazhdoi qëllimshëm dhelpra ‘përdorimin e putrave, çaponjve, brirëve (dhe atyre të drerëve), thundrave…

Këtu dhelpra u ndërpre nga një shenjë mohuese ketri drejt një qelbësi dhe duke bërtitur: ‘Edhe lufta kimike?’

‘Gjithçka, përveç një gjëje, një mjeti.’ U ndal që të krijonte efektin e duhur. ‘Inteligjencës.’

Poterja që e tumiri lajmërimin sigurisht nuk ishte menduar si duartrokitje. ‘Djalë i mençur!’… ‘Kokë e madhe.’ … ‘Mjetin e secilit – por jo të tijin!’ … ‘Sa dinak!’

‘Pyete si dhe me çka e ka hëngër atë pulën mbrëmë? … Inteligjencë?’

Por delegatët e mbledhur nuk pritën përgjigjet në pyetjet e tyre rrapëlluese. ‘Të heq dorë nga çaponjtë e mi!’ u çor ujku me indinjatë. ‘Do të heq dorë që ç’ke me të! Drejt e në fytin e drerit!’

‘Pa dhëmbë!’ gërhiti elefanti. ‘Mirë. Si thoni për këtë? A është ilegale?’ Dhe e shtypi me këmbë një ari që po ngrinte putrën e tij për ta shembur për toke një çakall që po gjuante një mi fushe. 

Dhelpra, sidoqoftë, ishte parlamentare e lindur. Audienca e potershme nuk e turbullonte fare. ‘Të gjithë ata që janë në favor të mocionit tim,’ tha ajo, ‘ju lutem dëshmojeni duke e ngritur dorën e djathtë’…

Pas kësaj, si për të kërcënuar një pyll putrash, dhëmbësh elefanti, bile edhe çatallesh – të gjithë duke lëvizur përpara karriges – u kreshpëruan në ajër sa dhelpra pa e zgjatur kërceu mbi një pemë dhe kërkoi leje të largohej. 

Por takimi nuk u shpërnda. Tash ishte kthyer në një rrokopujë, ku nuk e njeh qeni të zotin. Çdonjëri po ulërinte në të njëjtën kohë; në mesin e zhurmave mund të dëgjohej hungërima e luanit.

Pastaj – papritur – u dëgjua një krismë!

Një heshtje e thellë ra mes kafshëve. E dinin çka donte të thoshte kjo – diçka shumë më e fuqishme se çkado me të cilën ishin ballafaquar deri më tash. Ato gjërat dy-këmbësh ishin në afërsi. U shtangën në vend.

Duke zbritur prej degës së pemës, dhelpra zuri vend përsëri në karrige. ‘Kam,’ tha ajo, ‘një mocion të ri të parashtroj. A e dëgjuat atë krismën? A e dini çka është? Është bombë, një bombë kundër-tij dhe ai vetë e përdor! Po ju them se është arma më e turpshme, më e paqytetëruar, më kundër-xhungël, q; është shpikur ndonjëherë! Po ju kërkoj një votim formal kundër tij. Thënë më mirë, po ia kërkoj mikut tonë, ariut, ta përcjell përreth peticionin.’

Oh çfarë gërvishtjesh e shkarravinash pati aty, me putra, çataj dhe dhëmbë!

Takimi atëherë u ndërpre, delegatët u tërhoqën secili në kërkesat e veta, ujku për të mbërthyer qengjin e dykëmbëshit, dhelpra për të vjedhur pulat e saj dhe ariu për ta mësyrë mjaltin e tij. 

/Marrë nga A.M. Klein, ‘Collected Stories’, University of Toronto Press 1983

/Përkthimi