Një masë misterioze e lashtë 250 milje larg brigjeve po drejtohet drejt New York City

Mistere

Gazeta Express

05/08/2025 22:56

Një masë gjigante shkëmbi e nxehtë nën New England duket se është pjesë e një “vale” të lashtë që po lëviz drejt miliona banorëve në New York.

Shkencëtarët thonë se kjo masë prej afërsisht 250 miljesh, e quajtur Anomalia Veriore e Apalacheve (Northern Appalachian Anomaly – NAA), ndodhet rreth 125 milje nën tokë dhe shtrihet nëpër Connecticut, Maine, Massachusetts, New Hampshire, Rhode Island dhe Vermont.

Një ekip nga Universiteti i Southampton në Mbretërinë e Bashkuar dhe Qendra Helmholtz për Gjeoshkencat në Gjermani e zbuluan këtë masë duke përdorur tomografinë sizmike – një metodë që i ngjan një skanimi CT të Tokës.

Ndryshe nga pikat e zakonshme të nxehta pranë vullkaneve, kjo masë është shumë larg bregdetit, e fshehur nën Malet e lashta të Apalacheve, dhe ende është duke lëvizur drejt jugut – drejt New York dhe New Jersey.

Deri tani, formacione të tilla të çuditshme nëntokësore janë vërejtur vetëm pranë vullkaneve ose në kufijtë e pllakave tektonike. Por New England nuk është pranë asnjërit prej këtyre.

Studiuesit konkluduan se kjo është pjesë e një “vale manteli” që lëviz ngadalë – një zinxhir shkëmbinjsh që zhyten dhe ngrihen, i nisur rreth 90 milionë vjet më parë kur Amerika e Veriut u nda nga Evropa pranë Detit të Labradorit, që ndodhet mes Kanadasë dhe Grenlandës.

Lëvizja shumë e ngadaltë e NAA-së, rreth 12 milje çdo milion vjet, sugjeron se do të arrijë në New York City për rreth 15 milionë vjet.

Megjithatë, studimi i ri thekson se kjo masë e madhe lëvizëse nuk është e vetme, dhe masa më të vjetra mund të jenë pjesë e një “pikimi” të vazhdueshëm të shkëmbinjve të rëndë që zhyten si shurup në ujë nën Shtetet e Bashkuara.

Tom Gernon, autori kryesor i studimit dhe profesor i Shkencave të Tokës në Universitetin e Southampton, tha:

“Ky përvlim termik ka qenë prej kohësh një enigmë për gjeologjinë e Amerikës së Veriut.

Ai ndodhet nën një pjesë të kontinentit që ka qenë tektonikisht e qetë për 180 milionë vjet, kështu që ideja se ishte thjesht një mbetje nga ndarja e tokave nuk ishte bindëse.”

Ky zbulim ka sfiduar idenë se pjesa lindore e SHBA-ve është “gjeologjikisht e vdekur”, duke sugjeruar se pikime të ngjashme, si Anomalia Qendrore e Apalacheve (CAA) më në jug, mund të kenë formuar malet e Amerikës miliona vjet më parë.

“’Vala e mantelit’ i referohet një reaksioni zinxhir të sapo zbuluar të paqëndrueshmërive konvektive në mantel që nis kur një kontinent fillon të çahet,” shpjegoi Gernon.

Ai dhe ekipi i tij zbuluan se NAA ka të ngjarë të jetë formuar nga një paqëndrueshmëri Rayleigh-Taylor, një proces kur manteli bëhet i paqëndrueshëm gjatë ndarjes së lashtë të pllakave tektonike.

Kjo ndarje shkaktoi një “pikim” të materialit më të dendur që u zhyt në mantel, duke tërhequr lart shkëmbinj më të lehtë dhe më të nxehtë, duke krijuar këto masa ku valët e tërmeteve lëvizin më ngadalë për shkak të shkëmbinjve më të nxehtë dhe më pak të dendur.

Kjo mund të ndihmojë në uljen e numrit të tërmeteve në verilindje, pasi kjo masë krijon një mantel më të butë e më fleksibël që përthith tensionin tektonik, duke ulur mundësinë e thyerjeve të papritura të kores.

Sidoqoftë, gjeologët theksojnë se stabiliteti i përgjithshëm i rajonit vjen nga një kore e trashë dhe shumë e vjetër e formuar mijëra vjet më parë.

Gjetjet e ekipit, të publikuara në revistën Geology, treguan se NAA aktualisht ndodhet afër kufirit të një strukture të thellë gjeologjike të formuar gjatë Orogjenisë së Laramidit, duke sugjeruar se pozicioni i saj ndikohet nga një ndarje e lashtë tektonike.

Orogjenia e Laramidit, aktive rreth 1.5 milionë vjet më parë, ishte një periudhë kur korja e Tokës u ngjesh dhe u palos, duke krijuar vargje të mëdha malore si Rockies, dhe duke lënë një shtresë të trashur kore nën pjesë të lindjes së SHBA-së.

Duke e lidhur pozicionin aktual të NAA me një veçori tektonike nga miliona vjet më parë, studimi tregoi se si lëvizjet kontinentale të së kaluarës udhëheqin lëvizjet nëntokësore të sotme, duke habitur shkencëtarët që më parë besonin se lindja e SHBA-ve ishte stabile.

“Këto ‘pikime’ lëvizin me kohën në drejtim të brendshëm, larg nga vendi ku ndarja nisi. Ne mendojmë se ky proces mund të shpjegojë modelet sizmike të pazakonta nën Apalachet. Koha përputhet në mënyrë perfekte,” shpjegoi Gernon për Newsweek.

Studiuesit propozuan gjithashtu se pikimet janë pjesë e një reaksioni zinxhir, ku një masë që zhytet shkakton një tjetër, duke lëvizur ngadalë drejt brendësisë së kontinentit, si një rrip transportues nëntokësor.

Për shembull, Anomalia Qendrore e Apalacheve, e gjetur në pjesë të Pensilvanisë, Virxhinias dhe Virxhinias Perëndimore, ka gjasa të jetë një pikim më i vjetër nga i njëjti zinxhir, e formuar rreth 135 milionë vjet më parë.

“Nuk është një valë në kuptimin literal, por një rrjedhje dhe deformim progresiv i materialit të mantelit që sillet si një valë në mënyrën se si përhapet,” theksoi Gernon.

Autorët e studimit thonë se ky proces mund të jetë ende aktiv, pasi manteli vazhdon të lëvizë ngadalë, ndoshta duke krijuar masa të reja në të ardhmen – megjithëse të dhënat sizmike të kufizuara nga zona si Newfoundland e bëjnë të vështirë të konfirmohet nëse ekzistojnë tashmë pikime të tjera të reja. /GazetaExpress/