Poezia e javës/ Li Po: Duke kujtuar Trevat e Lindjes

Arte

Gazeta Express

20/06/2025 16:53

Li Po (19 maj 701 – 30 nëntor 762), poet kinez, konsiderohet ndër poetët më të mëdhenjtë e dinastisë Tang, bashkë me Tu Fu-në dhe Bai Juyi-n, e po ashtu edhe të tërë letërsisë kineze

1.

Kohë e gjatë prej se jam kthyer

te Trevat e mia të Lindjes:

Sa shumë herë

kanë çelur trëndafilat?

Tufat e tyre të bardha a janë

a janë rritur dhe fishkur

dhe hëna e tyre e ndritshme

a perëndon në mesin e të huajve?

2.

Po tash 

do t’i marr valltaret e dukës Hsieh:

Me një këngë të trishtë

do të lëmë turmën

dhe do ta thërrasim 

te Trevat e Lindjes,

të shkërmoqim portën e hyrjes,

të shkapërdajmë retë e bardha!

Trevat e Lindjes, ose Bjeshkët e Lindjes, ndodhen në provincën Chekiang, që në ato kohë quhej Yüeh; ku Duka i madh Hsieh An, 320-82 e.s. kishte jetuar në rininë e tij dhe të cilën e kishte dashur gjithmonë. Hsieh An, me dashurinë për fshatin e tij ashtu si edhe për studimet, por duke i dalë në ndihmë vendit kur ia kishte nevojën, ku ishte përgjegjës për një fitore vendimtare ndaj pushtëuesve barbarë, ishte tipi i favorizuar kinez i heroit. Një tregim karakteristik për të thotë se njëherë ai ishte duke luajtur shah (wei-ch’i, zakonisht i njohur në Perëndim me emrin e tij në japonisht, go) kur lajmi i fitores, e arritur nga vëllai i tij i vogël dhe një nip që komandonte në fushë nën drejtimin e tij, i ishte sjellë atij; ai e shikoi lajmëtarin dhe vazhdoi lojën. I pyetur se çfarë e kishte bërë të përmbahej, ai kishte thënë, ‘Fakti se djemtë e mi e kanë mposhtur armikun’; por iu gëzua asaj fitoreje pasi që mbaroi lojën.

Ka një legjendë, mbase e paregjistruar deri në kohën e poezisë së Li Po-së, që thotë se ky dukë i kisht erekrutuar vajzat e bukura valltare për banketin e tij nga një ‘shpellë trëndafili’, si të ishin njëmend përrallore, afër shtëpisë së tij në Trevat e Lindjes; por duket të jetë më e gjasshme që Li Po, më parë se t’i referohet kësaj legjende, legjenda mund të ketë lindur si një interpretim i kësaj poezie. ‘Trëndafilat’ nuk përmenden kurrë në poezinë kineze të asaj kohe e më herët, me aq sa kam mundur të vërej, madje jo deri te ndikimi i vonshëm perëndimor; por kjo është njëra prej katër herave kur Li Po iu referohet në poezitë e tij: dy prej të tjerave të rritura në një mur jashtë dritares dhe një tjetër e rritur në një shteg shkëmbor; të gjitha këto duken ngushtësisht perëndimore dhe jo-kineze – poezia kineze s’e posedon asnjë prej simboleve të trëndafilit në traditën e saj.  

Origjina e këtij simbolizmi, megjithëse shumë e vjetër në poezinë greke, duket të jetë persiane; emri grek për lulen, nga i cili ky i yni na vjen përmes latinishtes, sigurisht është persian në zanafillp po ashtu si edhe emrat e tjerë në gjuhët e tjera. (Emri kinez duket të jetë huazim, po ashtu, por nga cula gjuhë nuk mund ta di). Andaj duket se kjo poezi e Li Po-së dhe ato të tjerat ku përmenden trëndafilat, janë në mesin e shembujve të rrallë ku mund të themi se ka diçka jo-kineze nga origjina e kësaj familjeje dhe vendit të tij të lindjes, në Perëndimin e Largët.

Poezia ka shkatuar një mori problemesh në veprën e Li Po-së, si ai besimi i një kohe se vendi i tij i prejardhjes ishte Trevat e Lindjes (sado që ai në të vërtetë nuk thotë ‘mia’ në tekstin në origjinal, përveçse tërthorazi). Duka Hsieh, po ashtu, më i përmenduri në veprën e tij, nuk është ai për të cilin folën, por poeti i tij i preferuar dhe njëri prej pionerëve më të mëdhenj të ‘poezisë natyrore’ në Kinë – Duka Hsieh Ling-yün, që ka jetuar në shekujt katër dhe pesë dhe ka qenë një ekscentrik i njohur, po ashtu i asociuar me trevën Yüeh nga Li Po.

/Marrë nga Li Po and Tu Fu, “Poems”, (Selected and translated by Arthur Cooper), Penguin Books Ltd, 2013

/Përkthimi: Gazeta Express