Tregimi i javës/ Tobias Wolff: Plumbi në tru

Arte

Gazeta Express

21/03/2025 16:55

Tobias Jonathan Ansell Wolff (1945), autor tregimesh të shkurtra, memoirist, romancier dhe mësimdhënës i shkrimit kreativ. I njohur për memoaret e tij, posaçërisht This Boy’s Life (1989) dhe In Pharaoh’s Army (1994). Ka botuar katër përmbledhje me tregime të shkurtra dy romane, mes të cilave The Barracks Thief (1984), për të cilin është shpërmblyer me PEN/Faulkner Award for Fiction. Wolff-it i është ndarë një National Medal of Arts nga presidenti Barack Obama në shtator 2015.

PLUMBI NË TRU

Tobias Wolff

Andersi nuk mundi të shkonte në bankë deri pak para se të mbyllej, kështu që, s’do mend, radha ishte e pafundme dhe ai ngeci mbrapa dy grave muhabeti me zë të lartë dhe i pakuptimtë i të cilave e bëri të ndihej sikur do t’i vriste. Sidoqoftë, nuk ishte kurrë në humorin më të mirë, Andersi – një kritik letrar i njohur për egërsinë elegante mërzitëse me të cilën e katandiste si mos më keq pothuajse çdo libër për të cilin shkruante.

Me radhën ende dyshe përreth litarit, njëra prej arkëtareve vuri shenjën SPORTELI I MBYLLUR në dritaren e saj dhe shkoi në fund të bankës, ku u mbështet për një tavoline që ta kalonte kohën me një burrë që po merrej me ca letra. Gratë përballë Andersit e ndërprenë muhabetin dhe e shikuan arkëtaren me urrejtje. “Oh, kjo po që është bukur”, tha njëra prej tyre. Ajo u kthye kah Andersi dhe shtoi, gjithë besim se ai ishte i një mendjeje, “Një prej atyre njerëzve të vegjël të ndjeshëm që na detyrojnë të kthehemi përsëri këtu”.

Andersi e kishte ngjizur tashmë urrejtjen e tij më të madhe për arkëtaren, por e shndërroi atë në një qaravitje arrogante fëmijësh. “Djallëzisht e pandershme”, tha ai. “Tragjike, përnjëmend. Kur nuk janë duke të ta prerë këmbën e gabuar, a duke e bombarduar fshatin e të parëve të tu, atëherë ja kështu, t’i mbyllin sportelet para hundëve”.  

Ajo u mbajt në të veten. “Nuk thashë se ishte tragjike”, tha ajo. “Thjesht po mendoj se është një mënyrë bukur e ndyrë e trajtimit të klientëve”.

“E pafalshme”, tha Andersi. “Do të përgjigjen atje lart”.

Ajo rrudhi gojën, por qëndroi mbrapa tij dhe s’foli më. Andersi pa se gruaja tjetër, shoqja e saj, po shikonte në të njëjtin drejtim. Atëherë arkëtarët e ndërprenë punën, klientët u kthyen ngadalë dhe në bankë ra heshtja. Dy burra që mbanin maska të zeza skijimi dhe kostume të kaltra biznesi po qëndronin në të dy anët e derës. Njëri prej tyre kishte një pistoletë të ngjeshur për zverkut të rojës. Sytë e rojës ishin të mbyllur dhe buzët e tij po lëviznin. Burri tjetër kishte një shatgan të shkurtër. “Mbaje mbyllur gojën tënde të madhe!”, tha burri me pistoletë, megjithëse njeri i gjallë s’kishte thënë gjë. “Po i ra alarmit ndonjëri prej arkëtarëve, të gjithë do të jeni mish i vdekur. E kuptuat?”.

Arkëtarët pohuan me kokë.

“Oh, bravo”, tha Andersi. “Mish i vdekur”. Ai iu kthye gruas përballë tij. “Skenar i fortë, ë?”. Poezia e vrazhdë troç dhe e palëkudshme e klasës së rrezikshme”.

Ajo e shikoi me shikimin e shuar.  

Burri me shatgan e uli rojën në gjunjë. Ia zgjati shatganin partnerit të tij, ia rrotulloi duart rojës mbrapa shpinës së tij dhe ia lidhi me pranga. E rrokullisi në dysheme me një shqelm mes dy krahëve. Pastaj e mori shatganin e tij dhe shkoi te porta e sigurisë në fund të banakut. Ishte i shkurtër, i rëndë dhe lëvizste me një ngathtësi të veçantë, bile i topitur. “Silli këtu”, tha partneri i tij. Burri me shatgan e hapi derën dhe bariti përgjatë radhës së arkëtarëve, duke ua zgjatur secilit prej tyre nga një thes kaba. Kur erdhi te sporteli i zbrazët shikoi kah burri me pistoletë, i cili tha, “Vendi i kujt është ky?”.

Andersi e shikoi arkëtaren. Ajo e vuri dorën te fyti i saj dhe u kthye kah burri me të cilin kishte qenë duke folur. Ai pohoi me kokë. “I imi”, tha ajo.

“Atëherë sille këtu bythën tënde të pështirë dhe mbushe thesin”.

“Ja pra”, i tha Andresi gruas para vetes. “Po vihet drejtësia në vend”.

“Hej! Djalë i mençur! A mos të thashë unë të flasësh?”.

“Jo”, tha Andersi.

“Ahere qepe sqepin tënd”.

“A e dëgjove këtë?”, pyeti Andersi. “’Djalë i mençur’. Tamam si te ‘Vrasësit*’”.

“Të lutem, hesht”, i tha gruaja.

“Hej, a je shurdh a çka?”. Burri me pistoletë shkoi drejt Andresti. Ia vuri armën te topat. “A mos po mendon se unë po luaj këtu?”.

“Jo”, tha Andersi, por tyta e gudulisi si një gisht i fortë dhe iu desh punë që të mos qeshte nën hundë. Ia doli duke e shikuar burrin drejt në sy, të cilët ishin krejt të dukshëm mbrapa vrimave të maskës: të kaltër të zbehtë dhe të skuqur anash. Kapaku i majtë i syrit të burrit vazhdonte të dridhej. Nxori jashtë një erë të fortë amoniaku që e tronditi Andersin më shumë se çfarëdo që kishte ndodhur deri tash dhe nisi të zhvillonte një ndjenjë turbullimi kur burri filloi prapë ta cimbiste me pistoletë.

“A po të pëlqej, djalë i mençur?”, pyeti ai. “A dëshiron të ma thithësh karin?”.

“Jo”, tha Andersi.

“Atëherë mos më shiko më”.

Andersi ua nguli sytë këpucëve vezulluese me maje të burrit.

“Jo këtu poshtë. Atje lart”. E vuri pistoletën nën mjekrën e Andersit dhe e shtyu lart derisa Andersi i çoi sytë në tavan.

Andersi kurrë s’kishte kushtuar ndonjë vëmendje asaj pjese të bankës, një ndërtesë e vjetër pompoze me dysheme të mrekullueshme, banakë, shtylla dhe punime zbukurimi mbi kafazët e arkëtarëve. Tavani me kube ishte dekoruar me figura mitologjike, shëmtia e pashoqe e drapëzuar në toga e të cilit i kishte rënë në sy Andersit vite më parë dhe paskëtaj s’ia kishte vënë mendjen më. Tash nuk i mbetej veçse të shqyrtonte hollësisht veprën e piktorit. Ishte edhe më keq se sa që e mbante në mend dhe e gjithë kjo e kryer me seriozitetin më të madh. Artisti kishte ca marifete nën mëngën e tij dhe i kishte përdorur vend e pa vend – njëfarë përskuqjeje të tërndafiltë përfund reve, një shikim i druajtur mbrapa në fytyrat e kupidëve dhe faunëve. Tavani ishte i turmëzuar me drama të ndryshme, por ajo që ia vrau syrin Andersit ishte Zuesi dhe Evropa – të portretizuar, në këtë interpretim, si një ka duke e vështruar gjithë epsh një lopë nga mbrapa një mullari me bar. Për ta bërë lopën seksi, piktori i kishte bërë kofshët e saj në mënyrë sugjestive dhe i kishte dhënë qerpikë të gjatë të errët përmes të cilëve ajo shikonte mbrapa drejt kaut me një mirëseardhje që ta zinte frymën. Kaut i varej në buzë një ngërdheshje dhe vetullat e tij ishin në formë harku. Nëse nga goja e tij do të dilte ndonjë murmurimë, atëherë ajo do të thoshte, “Huba huba”.

“Çka ka për të qeshur, djalë i mençur?”.

“Asgjë”.

“Po mendon se jam komik? Po mendon se jam ndonjë lloj klouni?’.

“Jo”.

“Po ta ha mendja se mund të tallesh trapin me mua?”.

“Jo”.

“Talle trapin edhe njëherë dhe e pat puna jote. Capiche?”.

Andersi ia plasi gazit. E mbuloi gojën me të dy duart dhe tha, “Më vjen keq, më vjen keq”, pastaj gërhiti mes gishtrinjve pa mundur të ndalte veten dhe tha, “Capiche – oh, Zot, capiche”, dhe pas kësaj burri me pistoletë e ngriti lart pistoletën dhe e qëlloi mu në kokë Andersin.

***

Plumbi ia çau kafkën Andersit, pllugoi përmes trurit të tij dhe doli mbrapa veshit të tij të djathtë, duke shpërndarë cifla të ashtit në lëvoren cerebreale, corpus callosum, mbrapa nyjes nervore qendrore dhe poshtë në talamus. Por para se të ndodhte kjo, paraqitja e parë e plumbit në tru shkaktoi një varg kërcimash gjatë bartjes së joneve dhe neuro-transmetimeve. Për shkak të prejardhjes së tyre të veçantë përvijonin një skemë të veçantë, duke e rikthyer në jetë fare rastësisht një pasdite verore të para dyzet vjetëve dhe të humbur nga kujtesa prej kohësh tashmë. Pasi që e qëlloi kafkën, plumbi po lëvizste me shpejtësi 900 këmbë në sekondë, një ritëm patetetikisht i lehtë dhe i akullt krahasuar me shkrepëtimën sinaptike që shpërtheu përreth tij. Me të hyrë në tru, të themi kështu, plumbi iu nënshtrua ndërmjetësimit të kohës së trurit, çka i dha Andersit goxha kohë të lirë të kundrojë skenën që, thënë me një frazë që do ta neveriste, “i kaloi para syve”.

Ia vlen të theksojmë atë që Andersi nuk e kujtoi, duke pasur parasysh atë që e kujtoi. Atij nuk iu kujtua e dashura e tij e parë, Sherry, ose ajo që ai më së shumti e kishte dashur tek ajo, para se pastaj ta irritonte – sensualiteti i saj bezdisës dhe posaçërisht përzemërsia që përdorte ajo kur i drejtohej kastravecit të tij, që ajo e quante z.Urith, si te, “Uh-oh, duket se z.Urith dëshiron të luajë” dhe, “Le ta fshehim z.Urith!”. Andersi s’e mbante në mend gruan e tij, të cilën po ashtu e kishte dashur para se ajo ta lodhte me parashikueshmërinë e saj, apo vajzën e tij, tash profesoreshë noprane e ekonomisë në Dartmouth. Nuk e mbante në mend të kishte qëndruar para derës së bijës së tij derisa ajo i predikonte arushit së saj rreth dashaligësisë së tij dhe ia përshkruante ndëshkimet përnjëmend të tmerrshme që Paws do t’i pësonte derisa të mos hiqte dorë nga ato sjellje. Nuk e mbante në mend një rresht të vetëm nga ato mijëra poezi që i kishte ngulitur në kujtesë në rininë e tij që të mund t’ia shkaktonte vetes drithmat e kënaqësisë – s’e mbante në mend “Heshtje, mbi kreshtën e Darienit”, apo “O Zoti im, dëgjova sot”, apo “Të gjitha loçkat e mia? A the të gjitha? O dreqi e marrtë! Të gjitha?”. Agjë nga këto nuk mbante në mend; asnjë për be. Andersi nuk e mbante në mend nënën e tij duke vdekur, që thoshte për babanë të tij, “Duhej ta kisha mbytur me thikë në gjumë”.

Nuk e mbante në mend profesorin Jozef që i tregonte klasës së tij se si të burgosurit athinian në Sicili do të ishin liruar sikur të kishin mundur të recitonin Eskilin dhe pastaj e kishte recituar Eskilin ai vetë, pikërisht aty, në greqisht. Andersit s’i kujtohej se si i kishin nxjerrë sytë xixa duke i dëgjuar ata tinguj. Nuk e mbante në mend befasinë kur e kishte parë emrin e një shoku klase në mbulesën e kopertinës së një romani jo shumë kohë pasi që ishin diplomuar, apo respektin që e kishte ndier pasi që e kishte lexuar librin. Nuk e mbante në mend kënaqësinë e respektimit të dikujt.

Andersi nuk e mbante në mend as se si e kishte parë një grua të vdiste pas kërcimit nga një ndërtesë kundruall të tijës bash një ditë pas lindjes së bijës së tij. Nuk e mbante në mend të kishte bërtitur “O Zot, ki mëshirë!”. Ai nuk e mbante në mend se e kishte përplasur qëllimisht makinën babait të tij për një peme, apo se si ia kishte thyer brinjët një polic në një takim anti-luftë, apo se si e kishte zgjuar veten duke qeshur. Nuk e mbante në mend kur kishte nisur të rrëmonte pirgun e librave në tavolinën e tij me mërzi dhe drojë, apo kur u tërbua me shkrimtarët që i kishin shkruar ato. Nuk e mbante në mend kur e tëra filloi t’ia sillte ndërmend diçka krejt tjetër.

Kjo ishte ajo që ai e mbante në mend. Vapën. Një fushë bejzbolli. Barin e verdhë, gumëzhimën e insekteve, veten e tij mbështetur për një peme ndërkohë që djemtë tjerë po mblidheshin për një lojë. Ai i kishte shikuar teksa ata ishin zënë me fjalë rreth gjenisë së Mantlit dhe Majsit. E kishin përtypur këtë muhabet gjatë gjithë verës dhe Andersit ia kishte shpifur: një gjë shtypëse, si vapa.

Pastaj kishin arritur dy djemtë e fundit, Kojli dhe një kushëri nga Misisipi. Andersi s’e kishte takuar kushëririn e Kojlit më parë dhe s’do ta shohë kurrë më. I kishte përshëndetur të tjerët, por s’e kishte vërejtur më derisa i kishin zgjedhur anët dhe dikush e kishte pyetur kushëririn se në çfarë pozicioni donte të luante. “Shortstop”, kishte thënë djaloshi. “Shorti është pozicioni më i mirë ata është”. Andersi ishte kthyer dhe e kishte shikuar. Kishte dashur ta dëgjonte kushëririn e Kojlit ta përsëriste atë që sapo e kishte thënë, por e dinte se më mirë ishte të mos e bënte. Të tjerët do të mendonin se ai është i poshtër që e tall djalin për shkak të gramatikës së tij. Po s’ishte ashtu, hiç fare – puna është se Andersin e kishin ngjallur, shkundur fort ato dy fjalët e fundit, papritshmëria e tyre e pastër dhe muzika e tyre. Ishte futur në fushë i çartur, duke ia përsëritur vetes.

Plumbi është tashmë në tru; truri s’do të kapërcehet prej tij përgjithmonë, as nuk do të ndalet si me magji. Në fund do ta bëjë punën e vet dhe do të lërë kafkën e trazuar mbrapa, duke e tërhequr bishtin e tij të kometës së kujtesës, shpresës, talentit, dashurisë drejt korridorit të mermertë të tregtisë. S’ka ç’të bëhet. Po tash për tash Andersi ende mund të përfitojë kohë. Kohë për hijen që të zgjatet mbi bar, kohë për qenin e mbajtur me litar që t’i lehë topit në ajër, kohë për djalin në fushën në të djathtë që të përplasë dorezën e tij të nxirë nga djersët dhe të këndojë butësisht, Ata është, ata është, ata është”.

/Marrë nga ‘The Penguin Book of the Modern American Short Story’ përgatitur nga

John Freeman, Penguin, 2021

/Përkthimi: