Tregimi i javës / Oates: Ikanake

Arte

Gazeta Express

24/03/2023 17:20

Joyce Carol Oates (1938), shkrimtare amerikane. Botoi librin e parë më 1963 dhe prej atëherë ka botuar rreth 60 romane, drama, novela, tregime të shkrutra, poezi dhe non-fiction. Romanet më të njohura Black Water (1992), What I Lived For (1994), dhe Blonde (2000); përmbedhje me tregime: The Wheel of Love (1970) dhe Lovely, Dark, Deep: Stories (2014), që të gjitha finaliste të Pulitzer Prize. Është shpërblyer me National Book Award për romanin Them (1969), me dy O. Henry Awards, National Humanities Medal, dhe Jerusalem Prize (2019).

IKANAKE

Nga Joyce Carol Oates

Çmendurisht e dashuruar me atë burrin. Çfarë burri se! Ajo qeshi duke e luajtur kokën gjithë habi: fati i saj se ai ishte çmendurisht i dashuruar pas saj.

Kështu u martuan. Pa u bërë gjatë ajo pati fëmijë prej tij, të cilët qenë të bukur si ai, sado që më lëkurë-qelët, vajza, më e vogla, pothuajse e qelët sa ajo, mamaja. Ai e kishte paralajmëruar atë në ditët e para qejflore të dashurisë së tyre (ishte një prej pak shakave mes tyre: pretendimi i tij të mendonte se asaj mund t’i duhet një paralajmërim i tillë) se shumica e familjes së tij ishin lëkurë-errët, bukur të errët, të zinj mund të thuash ti, katran të zinj, të ardhur nga Georgia në vitet 1950 dhe të vendosur në dhe përreth Detroitit, Miçingënit. Nuk arriti ta takonte nënën e tij deri në ditën e dasmës, dy motrat e mëdha dhe tre vëllezërit, njëri prej të cilëve, D., ishte një fëmijë njëmbëdhjetë vjeç, familjën e tij e buzëqeshur, por në një heshtje të thellë në praninë e saj; e prekur, besonte ajo, nga lëkura e saj e kremtë e zbehtë dhe flokët ngjyrëgruri me shkëlqim ari, por përtej ndjesisë së tyre se ishin të huaj për të dhe ajo për ta, një dallim aq i thellë mund të ketë qenë molekular, qelizor. Paskëtaj, në krahët e tij, e dëgjoi vetveten të thotë disi duke u vetëmëshiruar, e lënduar: “Kam frikë se nuk po i pëlqej familjës tënde”, dhe burri i saj tha, duke qeshur, duke u tallur: “Kurrë mos e tako ndokënd para se të bjerë me të dy këmbët, apo vajzë? – ky qenka problemi?”.

Ai po bënte shaka, natyrisht. Duke u tallur. Lozonjariteti i tij nganjherë e dëmtonte sjelljen e tij. Kësodore ajo do të donte ta mbante frymën, pothuajse e frikësuar. Ama vetëm pothuajse. Duke e ditur se ai e donte, adhuronte atë. Shpirtrat e tyre duke u bashkuar si flaka me flakën.

Kjo nuk duhet të na bëjë të na kenë zili. Modestia e saj kuakere e verifikoi krenarinë e saj që kënaqej fshehtas.

Nuk ishte ngjyra e lëkurës së burrit të saj ajo që e kishte bërë të jepej pas tij aq fuqishëm, ishte e sigurt ajo. Përveç se ishte, nayurisht, lëkura e i, ngjyra e tij; dhe e gjithë ajo që ishte e tij ishte e lartë dhe e fsinkëruar në sytë e saj. Mashkulloriteti e tij, të qenit i zi. “Personaliteti” i tij si i akujt tjetër. Ngase si bija e një kuakeri të bardhë liberal (filadelfian i pasur, një histori familjare që datonte nga kohërat para-revolucionare), ajo në të vërtetë s’kishte asnjë paragjykim. Një kuakere praktikuese kohëve të fundit (siç edhe ai, burri i saj, ishte një baptis praktikues prej pak kohësh), por duke i mbajtur parimet e moçme kuakere të nderimit të të tjerëve, rregullat e zakonshme të mirësjelljes, paanshmërisë, dritës së brendshme; me gjasë në zemrën e saj ajo ende besonte se ekzistonte një flakë sekrete si ndriçimi brenda saj që ajo do të donte t’i vinte emër, ndaj së cilës ajo ishte e prirur sentimentalisht, shpirti im. Ose më mirë ishte, thjesht shpirti. Esenca hyjnore, fryma e Zotit, rrezatimi sekret – çfarëdoqoftë. Ti e di disi se ekzistonte, ekziston. Dhe dashuria, dashuria fizike, dashuria në mes të një burri dhe një gruaje – në aktin e tyre të dashurisë së fortë nganjëherë posaçërisht në vitet e para të martesës së tyre iu duk asaj fryma e bashkimit të tyre të bujshëm dhe inkadeshent si flaka me flakën.

Nuk e habiti askënd, aq më pak këtë që e donte atë, se burri ishte vërtet i suksesshëm. Në kolexh, në universitet. Një Nju Jork Siti ku ai u ngrit rrëmbimshëm radhëve të botimit cilësor, një intelektual zezak i cili qe po ashtu edhe atlet (tenis, golf), një pianist xhazi amator, i pashëm dhe i këndshëm. Dhe kur në moshën tridhjetë e dy vjeçare ai e la punën e tij në Nju Jork për ta pranuar pozitën si drejtor i shtçëie botuiese universitetare në Kaliforni, një shtëpi botuese goxha e mirë por ende e pashquar, ajo, gruaja e tij, e kuptoi atë që askush nga miqtë e tij të hutuar dhe të njohurit nuk e kishte kuptuar: nuk po largohej nga Nju Jorku, por nga afërsia e Detroitit. Bukur shpesh pati thirrje nga nëna e tij, motrat e tij. Kërkesa për para (të cilat, për aq sa dinte ajo, ai ua dërgonte: rrallëherë ia kishte folur në mirëbesim asaj për familjen e tij dhe ajo kurrë nuk ishte ndier rehat të kërkonte të dinte më shumë), lutje të shkonte t’i vizitonte.

Ai ishte shumë i zënë, ai e kishte jetën e vet. ai ishte larguar prej Detroitit qysh në moshën shtatëmbëdhjetëvjeçare dhe kurrë më s’kishte, e pranoi ai, ëndërruar për të sado pak.

Kësodore ata lëvizën përmes kontinentit drejt Kalifornisë veriore, dyqind e pesëdhjetë milje nga Detroiti. Në komunitetin e tyre të ri që ishte kryesisht i bardhë, aziano-amerikan dhe i pasur, ata qenë një qift popullor atraktiv, siç kishin qenë në Nju Jork. Si dy njerëz kaq të veçantë, për ta flitej kudo, ndonjëherë edhe kur ata s’dëgjonin gjë. Dhe ajo mendoi, Po. Jam bërë e veçantë, si gruaja e tij.

A duhej ta nënçmonte veten ende, njëmend? Për të, po ashtu, pati një avancim në karrierë. Ajo botoi poezi, ese në magazina letrare të rangut të parë. Ajo mbajti një punëtori poezie në universitet, ishte aktive në mbledhjet prindër-mësues në ditën prestigjioze të shkollës që e ndiqnin fëmijët e tyre. Duke mos qenë e bukur më parë (e dinte ajo), në kompaninë e burrit të saj ajo u bë e bukur, fytyra e saj shkëlqyese, e ekzaltuar. Nganjëherë rastësisht ajo i hidhte një shikim të shpejtë burrit të saj nga një distancë duke kaluar përgjatë trotuarit, duke hyrë në ndonjë lokal, me frymën e tharë në fyt, ajo kishte ndjenjën e një përmbysjeje joreale, një marramendjeje. Ishte dashuria, ishte tmerri nga burri – mashkulli i saj, zezaku i saj. Mbase edhe pa e kuptuar ajo vetë, mashkulli i saj ishte zezaku i saj dhe zezaku i saj mashkulli i saj.

Ajo nuk ishte grua e kotë, kështu që nuk mendoi, duke e parë atë, A mund ta zë? Një burrë si ky? se në egoizmin e saj të pafajshëm ajo e mbajti të pashqyrtuar njohjen sekrete Ai është zezak dhe unë jam e bardhë: asnjë grua zezake nuk mund të ma marrë, ngase asnjë grua zezake nuk është tërheqëse për ta sa jam unë dhe ndonjë grua tjetër e bardhë do të mund të frikësohej prej tij.

Dhe ja një natë, kur kishin nëntë vjet të martuar, erdhi një thirrje.

Dhe po atë natë, vonë, në orën 2 pas mesnate, derisa fëmijët po flinin, vëllai i burrit të saj D., arriti, tashmë njëzet vjeç dhe i panjohshëm për të, të cilin s’e kishte parë as s’ia kishte dëgjuar zërin që nga dita e dasmës; i palarë, me flokë të shprishur, duke kutërbuar në trup, duke ngarë një makinë me leje të Ohajos që do të dalë të ketë qenë e vjedhur, në Toledo; ia zgurdulloi sytë për një moment, pa e njohur. Si të kishte harruar se vëllai i tij ishte i martuar me të, një grua të bardhë. Si të kishte harruar ekzistencën e saj.   

Thirrja, arritja e D-së, nuk kishin qenë krejtësisht të papritura. Ai ishte larguar nga shtëpia prej pesë javësh tashmë, kërkohej nga policia e Detroitit për t’u marrë në pyetje për një vrasje në një klub nate. Dhe burri i saj nuk e kishte kthyer D-në në shtëpi, nuk mund ta kthente, si mundej ai? I tha asaj Ti e di policët e bardhë janë vënë pas një bythe të zezë, mund të mos ketë asnjë shans nëse kthehet atje.

Ajo do të përgatisë për të ngrënë për D-në. Ajo nuk do të kundërshtojë atë të flejë në dhomën familjare, si do të mundej, ajo që ishte gruaja e vëllait të madh të D-së, gruaja e fëmijëve të tij të mrekullueshëm, të kundërshtojë. Burri i saj ishte i zemëruar me D-në, i frikësuar për D-në, i hidhur dhe mbrojtës, vëllezërit u mbyllën tok në dhomën familjare, duke folur me zë të ashpër, të zbutur, deri në orën 4 pas mesnate, ndërkohë që ajo ishte duke i pastruar pjatat në kuzhinë për t’i futur në enëlarëse, duke e pastruar me kujdes tavolinën e mëngjesit ku D kishte ngrënë i babëzitur pa i hedhur asaj as edhe një shikim, i kërrusur mbi pjatën e tij, i ri për t’i pasur njëzet vjet, i trembur. Paskëtaj u përvodh nga shtëpia qetësisht, zbriti shpatin e mbuluar nga bari drejt lumit; frymëmarrja e saj e përshpejtuar, e cekët; këmbët e saj në sandalet e hapura te gishtat të lagura nga bari; u ul aty në atë orë të padefinuar mugëtire të mëngjesit të hershëm në shkallaret më të ulëta të drunjta, paksa të kalbura, që çojnë në mol. (Shtëpia e tyre ishte një strukturë shumëkatësh e bukur, me shumë dritare me xhama të kristaltë, dyer rrëshqitëse dhe kuverta, ndërtuar në maje të shpati mbi një lumë të ngushtë dhe të thellë; në një zonë rezidenciale me pemë të larta, ngastër dy akrash, një lagje rurale suburbane). Duke i ngulur sytë në ujin e zi që lëpin molin, bregun e gurtë. Duke menduar Unë jam gruaja e tij, Unë e dua atë. Ajo çka është jeta e tij, është e imja. Përveç kur erdhi tek ajo, ajo u hodh përpjetë në hapat e tij mbi të, e forcoi veten kundër zërit të tij meqë ajo e dinte se duhej të ishte një zë i qetësisë, kontrollit. Ai tha, qetësisht, “Kthehu në shtëpi, ai do të mendojë se ti nuk po dëshiron që ai të rrijë këtu”. Ajo po dridhej, ajo nxori frymën të përgjigjej jo edhe pak, kështu që ai tha, “A mund ta përzë?”, dhe prapë ajo s’mund të përgjigjej, duke parë se si nga ana tjetër e lumit vija e pyllit ishte e dendur si një substancë e vetme prej katrani, e lyer fort si me mistri.  

Mbi malet e Mondokinos, një milje larg, një rrufe nxehtësie pulsonte e bigëzuar dhe në heshtje. «Mirë, pra» tha burri i saj «Do ta largoj», e tash ajo foli, me zë të ngjirur «Jo. Nuk mund ta bësh këtë», dhe përzemërisht ai tha «Jo. E vërtetë, nuk mundem», jo me ironi, ose jo me ironi sa asaj s’do t’i mbetej tjetër veçse ta regjistronte si ironi; ngase gjithmonë në momente të tilla, e tillë ishte mendjemprehtësia e burrit të saj, xhentileca dhe takti, sa i lejonte një kufi të mosdijes dhe të mosnjohjes; dhe ajo tha, duke mos dashur të mos tingëllonte se po e luste, «Të dua», dhe ai tha, «Por unë mund të largohem, po deshe këtë», dhe ajo tha qetësisht, me dhimbje, «Jo», dhe ai tha, me durim, si të ishte duke iu adresuar një fëmije të frikësuar a kërcënuar, «Atëherë pra kthehu në shtëpi, tash». Ia kishte ngulur sytë llokoçitjes së lehtë në ujin në hije që fare lehtë mund të mos kishte qenë ujë por plumb i shkrirë, valët e një lumi të vogël çfarëdo dhe të parëndësishëm, që rridhte drejt një destinacioni që ajo s’do të kishte mundur, në urgjencën e momentit, ta tregonte; duke e kuptuar sa e rrezikshme mund të ishte, në praninë e këtij njeriu, të linte përshtypjen se ajo ende s’mund të fliste, as nuk u kthye ta shikonte derisa, duke e nxjerrë frymën dhe duke lëshuar një sharje të murmuritur dhe të paperceptueshme burri i saj po ngjiste shkallët, dhe u zhduk tutje.

Pa veten t’i gniste shkallët, të vraponte pas tij, Prit! Po vij!, duke kapur për parakrahut muskulor Po, sigurisht këtu jam e megjithatë ajo mbeti ulur në shkallë, e palëvizshme, e paralizuar, si e humbur në një ëndërr, në atë pezullim të dëshirës e edhe të mendimit mes gjumit dhe zgjimit, ta fiksonte lumin në pritje të kuptojë çka do të bënte, apo çka kishte bërë tashmë.

/Marrë nga Joyce Caraol Oates ‘I am no one you know’, HarperCollins Publishers, 2004

/Përkthimi: Gazeta Express