E premtja 13-të, ditë pa fat – prej nga buron origjina e kësaj besëtytnie?

Fun

Gazeta Express

13/08/2021 17:18

Kur bëhet fjalë për “fatin e keq”, ka disa besëtytni të përhapura në kulturën perëndimore si ajo e së “premtes 13”. Ashtu si ndajmë rrugën me një mace të zezë dhe thyerja e pasqyrës, nocioni një dite që mund të sjellë fatkeqësi është ngulitur thellë në kokë – edhe nëse besimtarët nuk mund ta shpjegojnë plotësisht arsyen.

Sipas CNN, përcjell Telegrafi, ka madje edhe një emër për ta përshkruar frikën irracionale të datës: paraskevidekatriafobia –  një formë e triskaidekafobia, frikë nga numri 13.

Derisa e premtja e datës 13 mund të duket si një fenomen i rrallë, kalendari ynë Gregorian do të thotë se 13-ti i çdo muaji ka pak më shumë gjasa të bjerë të premten, se sa çdo ditë tjetër të javës. Sidoqoftë, nuk është një besëtytni universale: Në Greqi dhe në vendet ku flitet spanjisht, është e marta e datës 13-të që konsiderohet një ditë me fat të keq, derisa në Itali, është e premtja e 17-të që haset me frikë.

Megjithatë, këtë muaj, është vetëm një në kalendar, e premte, 13 gusht.

Ashtu si shumë besëtytni që kanë evoluar me kalimin e kohës dhe nëpër kultura, është e vështirë të përcaktohet origjina e saktë e së premtes me datë 13. Megjithatë, ajo që dimë është se edhe e premtja edhe numri 13 janë konsideruar si të pafat në kultura të caktuara gjatë historisë.

Në librin e tij, “Origjina e jashtëzakonshme e gjërave të përditshme”, Charles Panati e gjurmon konceptin e të mallkuarve në mitologjinë nordike, kur Loki, perëndia e ligësisë, përplasi një banket në Valhalla,duke e çuar numrin e perëndive të pranishëm në 13.

I mashtruar nga Loki, perëndia i verbër Hodr u mashtrua për të qëlluar vëllain e tij Balder, perëndinë e dritës, gëzimit dhe mirësisë, me një shigjetë me majë veshtull, duke e vrarë në çast.

Nga Skandinavia, shpjegon Panati, besëtytnia u përhap në jug në të gjithë Evropën, duke u vendosur mirë përgjatë Mesdheut me fillimin e epokës së krishterë.

Fuqia shqetësuese e numrave u vulosë përmes historisë së Darkës së Fundit, e cila u ndoq nga Jezu Krishti dhe dishepujt e tij të enjten e Madhe. Mysafiri i 13 -të dhe më famëkeq që mbërriti, Juda Iskarioti, ishte dishepulli që tradhtoi Jezusin, duke çuar në kryqëzimin e tij të Premten e Madhe.

Në traditën biblike, koncepti i të premteve pa fat, shtrihet edhe më tej sesa kryqëzimi: E premtja thuhet se është dita kur Adami dhe Eva hëngrën frutin e ndaluar nga Pema e Diturisë; ditën kur Kaini vrau vëllanë e tij, Abelin; ditën kur u rrëzua Tempulli i Solomonit; dhe ditën kur arka e Noes lundroi në Përmbytjen e Madhe, shkruan Telegrafi.

Sidoqoftë, vetëm në shekullin e 19-të, e premtja me datë 13 u bë sinonim i fatkeqësisë: Siç shpjegon Steve Roud te “Udhëzuesi i Pinguinit për Besëtytnitë e Britanisë dhe Irlandës”, kombinimi i së premtes dhe numrit 13 është një shpikje viktoriane.

Në vitin 1907, botimi i romanit popullor të Thomas W. Lawson “E premtja, e trembëdhjeta” kapi imagjinatën me tregimin e tij të një ndërmjetësi të paskrupullt i cili përfitoi nga besëtytnitë rreth datës për të rrëzuar qëllimisht tregun e aksioneve.