Tregimi i javës / Akinari: Një lidhje që zgjat dy jetë

Arte

Gazeta Express

31/03/2023 17:39

Ueda Akinari (1734-1809), njëri prej përfaqësueve më të rafinuar dhe më original të kulturës së Japonisë paramoderne.

Emri i tij lidhet parasëgjithash me librin Ugetsu monogatari, 1768 (Tregime të shiut dhe të hënës), një përmbledhje prej nëntë tregimesh fantastike, të frymëzuara nga letërsia kineze, duke rinovuar plotësisht temat dhe atmosferat. Ndërsa Harusame monogatari, 1808 (Tregime të shiut dhe të pranverës) përbëhet nga dhjetë tregime që variojnë nga ngjarjet historike, të ripara në dritën e një imagjinate që e pranon fantastiken dhe të mbinatyrshmen si pjesë përbërëse të prëvojës njerëzore, te pjesët satirike dhe humoristike, elaborimet e lira të fakteve dhe kronikave, legjendave dhe traditave. Në të njëjtën kohë paraqitet si manifest i filozofisë së jetës së autorit, duke zbuluar refuzimin e çdo forme të hipokrizisë dhe arrivizmit, shijen e tij për polemikën, simpatinë për personazhet rebele dhe të margjinalizuara me të cilët idetifikohej dukshmërisht.

NJË LIDHJE QË ZGJAT DY JETË

Në provincën e Yamashiros gjethet e drunjve të kejakit kanë rënë dhe bjeshka është e ftohtë dhe e vetmuar.

Në fshatin Kosobës jetonte një familje fshatarësh, që ishte vendosur aty prej shumë gjeneratash. Mbi kodrina posedonin me disa ara orizi që u mundësonin të mos bëheshin merak nëse vjelja ishte e pakët ose e bollshme dhe kishin arritur njëfarë rehatie. Prijësi i ri i familjes i donte shumë librat; nuk kishte miq dhe natën e varte një fener afër dritares dhe vazhdonte të lexonte. Nganjëherë nëna e qortonte: «Është koha të shkosh të flesh! Kambana e natës tashmë ka rënë. Im atë thoshte se po lexove, deri natën vonë, lodhesh dhe sëmuresh. Është vështirë të gjykosh kur diçka të pëlqen shumë». Biri i qe mirënjohës për këshillat dhe bëri më të mirën e tij të shkonte në shtrat para orës së derrit.

Binte shi dhe nuk dëgjoheshin as tingujt rëndomtë të natës. Duke mos ua vënë veshin këshillave, djaloshi këtë herë mbeti zgjuar deri natën vonë. Mbase ishte tashmë ora e kaut kur reshti shiu dhe era papritur u qetua. Mes reve u shfaq hëna dhe e ndriçoi dritaren. I vendosur ta shkruante ndonjë poezi, përgatiti bojën dhe e mori penelin. I kishte shkruar vetëm dy a tri vargje, që përshkruanin atmosferën e natës dhe po mendohej kur iu bë se e dëgjoi një zë: ishte si kënga e një insekti, apo mbase e rëna e një kambane.

Vetëm në atë çast i ra në të se e kishte dëgjuar edhe netëve të tjera, por tash kjo gjë iu duk e çuditshme. Doli në kopsht dhe kërkoi andej e këndej. «Këtu është», thirri më në fund. Tingulli vinte pa fijen e dyshimit nga poshtë një guri të madh në një qoshk të kopshtit, ku bari nuk ishe prerë.

Të nesërmen i thirri njerëzit e tij dhe i urdhëroi të groponin. Në një thellësi prej rreth një metri hasën në një gur tjetër dhe pasi e hoqën gjetën një lloj qivuri, të mbyllur po ashtu nga një gur tjetër. Padroni urdhëroi të hapej dhe shikoi brenda, ku po prehej një krijesë e çuditshme. Në duar mbante shtrëngueshëm një kambanë të vockël që rrihte me intervale. Mund të ishte njeri, por më shumë se qenie njerëzore ngjante me një salmon të tharë; bile, ishte edhe më i fishkur. Flokët i vinin deri poshtë gjunjëve.

Njerëzit e nxorën nga qivuri dhe e vrojtuan: «Është tharë, por nuk duket i dekompozuar».  Ndërkohë dora e krijesës së çuditshme vazhdonte ta rrihte kambanën. «Me siguri bëhet fjalë për atë që murgjit budistë e quajnë “përqendrim i thellë”, që mundëson rilindjen në Parajsë», tha padroni. «Familja jonë është vendosur këtu që rreth dhjetë breza, por me gjasë murgu duhet të jetë varrosur edhe më herët. Mbase shpirti i tij e ka mbërritur Parajsën siç edhe dëshironte, por trupi ka mbetur këtu. Po sa kokëfortë është me këto lëvizje dore! Të shohim a është e mundshme ta kthejmë në jetë».

E çuan në shtëpi, duke rekomanduar që të mbahej larg qosheve¹. E mbuluan me rroba të ngrohta dhe u përpoqën t’i derdhnin ujë të vakët mes buzëve. Në njëfarë mënyre u duk sikur krijesa e çuditshme ia doli ta gëlltiste. Gratë dhe fëmijët, të tmerruar, refuzonin të aviteshin. Meqë i zoti i shtëpisë dukej se e konsideronte të rëndësishme, edhe nëna në moshë u kujdes për të, duke mos harruar t’i lutej Budës çdo herë që i jepte ujë.

Pas dyzet ditësh trupi i njeriut nisi të shfaqte aty këtu një lloj hidratimi dhe pakëz vakësi. «Ia dolëm!», mendoi i zoti i shtëpisë dhe e shumëfishoi mbikëqyrjen. Në fund, qenia e çuditshme i hapi sytë. Por nuk dukej se ishte në gjendje të dallonte sendet. Nëse i ofronin gjellë ose qull orizi kufizohej ta nxirrte gjuhën jashtë dhe të hante, tamam si çdonjëra qenie njerëzore. Trupi i tij po vinte mish, krahët dhe këmbët lëviznin dhe, mësa dukej, veshët ishin në gjendje të dëgjonin. Ndoshta ngase frynte era dhe kishte të ftohtë, dukej se nuk e honepste faktin se ishte cullak. Kur ia dhanë një kimono të vjetër të mbushur, e mori dhe e ngriti lart deri te balli, me respektin më të madh. Dukej i kënaqur. Shpejt filloi të hante çdo lloj ushqimi. Fillimisht, duke menduar se ishte murg, askush nuk i kishte ofruar peshk, por meqë ai po tregonte se kishte dëshirë, në fund ia ofruan. E gllabëroi të tërin, duke i lënë vetëm halat.

Duke qenë se ishte kthyer nga e përtejmja, i zoti i shtëpisë ia bëri ca pyetje, por përgjigjja ishte prore e njëjta: «Nuk mbaj mend asgjë». «Po a e mban mend të paktën se je varrosur këtu? Dhe cili është emri yt si besimtar?».

«S’e kam as idenë më të vogël», ishte përgjigjja e pandryshueshme. Nga momenti që dukej se ishte rast i dëshpëruar, e përdorën për të mbajtur rend në kopsht dhe për të nxjerrë ujë. Murgu pranoi pa e bërë të madhe dhe i dha zor t’i kryente këto punë si t’i konsideronte obligim të tijin të prerë.

Është njëmend e vërtetë se mësimeve të Budës nuk mund t’u besohet! Burri kishte mbetur nën tokë, duke vazhduar t’i binte ziles së tij, pothuajse njëqind vjet. E megjithatë s’e gjeje një shenjë të vetme në trupin e tij të ngjarjeve të mrekullueshme; të themi kështu, kishin mbetur vetëm plaçkat e tij. E gjithë kjo ishte absurde. Nëna e moçme nisi të ndryshonte mendimet e veta. «Gjatë gjithë këtyre viteve kam pasur besim. Duke e çuar poshtë trashëgiminë e destinuar për tim bir kam vazhduar t’i jap lëmoshat e kërkuara. Po tash po e kuptoj se është sikurse të ma kishin ngatërruar rrugën dhelprat dhe tanukit».

Nisi t’i kërkonte të birit shpjegime për çdo gjë dhe shumë shpejt në vend se ndalej në tempull për t’i vizituar varret e familjes, nisi të bënte shëtitje e udhëtime kënaqësie, duke marrë me vete të renë dhe nipërit dhe duke e bërë kokrrën e qejfit. Edhe qëndrimi i saj ndaj personave të shtëpisë ndryshoi: u tregua më e lehtësuar ndaj shërbëtorëve, të cilëve shpesh nisi t’u bënte dhurata. «I kam harruar të gjitha parimet që më dukeshin aq të rëndësishme», thoshte herë pas here, me pamje të qetë. «çfarë lumturie të mund të jetosh kaq e qetë!».

Duke u kthyer te murgu, që ishte zhvarrosur, nganjëherë i bënte vaki të kishte shpërthime zemërimi dhe me sy kërcënues shante të gjithë për një arsye ose tjetër. Ngaqë kishte dalë nga një gjendje «e përqendrimit të thellë», njerëzit e quanin Nylūjō no Jōsuke². Pas pesë vitesh u pranua si burrë në shtëpinë e një të veje të skamur. Ai vetë s’dinte të thoshte sa vjeç ishte, por cilado që të ishte mosha e tij, murgu sigurisht se ishte në gjendje t’i kryente detyrimet e tij bashkëshortore.

«Shiko, shiko», thoshin njerëzia. «Ky na qenka pra shpërblimi për të cilin flet budizmi?». Meqë murmuritej tinëz jo vetëm në fshatin e tyre, por edhe në fshatrat përreth, murgjit u irrituan. «Janë rrena, të gjitha», protestuan në lutjet e tyre, por numri i njerëzve që ua vinte veshin atyre u zvogëlua deri atje sa ha syri.

Nëna e kryetarit të fshatit, që ishte tetëdhjetë vjeçe tashmë, u sëmurë rëndë dhe në çastin e vdekjes iu drejtua mjekut: «Kam kuptuar shumë gjëra, edhe pse s’e di kur do të vdes. Nëse kam jetuar deri më sot, është meritë e ilaçeve të tua. Keni ardhur të më vizitoni për shumë vite dhe shpresoj të vazhdoni ta frekuentoni shtëpinë time deri sa t’jua lejojë shëndeti. Sado që biri im është gati gjashtëdhjetë vjeç, mënyra e tij e të menduarit është ende fëmijërore dhe s’mund t’i zihet besë. Jepjani këshillat tuaja dhe mos e lejoni ta shkatërrojë shtëpinë».

Kryetari i fshatit protestoi: «Mbase s’jam aq i urtë edhe pse më janë zbardhur flokët dhe më vjen keq që po bëhesh merak për papjekurinë time. Do ta bëj më të mirën time që të kujdesem për punët e familjes, por tash të lutem vetëm për një gjë: lutju Budës dhe përballoji në paqe çastet e fundit të jetës tënde». Nëna ia ktheu: «Dëgjoni të gjithë çfarë budallaqesh thotë im bir! Hiç s’ma merr mendja se duke iu lutur Budës do të ringjallem në Parajsë. Edhe po të më duhej të ringjallem në formë kafshe dhe të vuaj, nuk kam ç’të bëj. Po ta hohësh mirë e mirë, edhe të jesh ka apo kalë nuk është krejt e pakëndshme dhe mund t’i ketë përpaprësitë e veta. Nga ana tjetër, qenia njerëzore nuk është përherë e lumtur dhe gjatë jetës së tij mund të ketë shumë më shumë probleme  se sa kau apo kali. Për shembull, në fund të vitit duhet t’i lajë dhe ngjyrosë të gjitha teshat; i duhet edhe të mbedhë tributet, por njerëzit që na kanë borxh para na dalin përpara veç me ankesa. Është diçka që s’e honeps dot. Tash do t’i mbyll sytë pa thënë më asnjë fjalë të vetme». E pasi që paralajmëroi kështu se fundi ishte afër, gruaja vdiq.

Nylūjō no Jōsuke vazhdoi të rronte në këtë botë dhimbjesh duke ngarenduar andej e këndej, duke mbajtur baldekinë dhe duke bartur pesha, jo ndryshe nga kau apo kali. Ata që e njihnin, apo kishin dëgjuar të flitej për të, thoshin: «Çfarë abusridteti! S’ka hiç asnjë gjasë që duke iu lutur Budës ringjallesh në Parajsë. E vetmja gjë që duhet të bësh derisa je në jetë është të kujdesesh për gjërat e tua». Dhe të njëjtën këshillë ua jepnin edhe fëmijëve të tyre. Ndonjëri qeshte nën hundë: «Nëse Nylūjō no Jōsuke ka mbetur në këtë botë, me siguri është meritë e një “lidhjeje që zgjat dy jetë”, të fituar në ekzistencën e tij të mëparshme³», por gruaja që ishte bërë bashkëshortja e tij, mjaftonte që dikush të ishte i pranishëm, ankohej dhe qante me lot të hidhët: «Po pse vallë jam martuar me një njeri prej të cilit s’ka asnjë hair? Më mirë isha me herët, kur jetoja vetëm duke mbledhur kokrrat e drithërave të rënë. Ah, sikur të mund të kthehj burri im i parë! Të paktën s’do të më linte pa oriz e elb dhe do të kishim veshje për t’u mbuluar».

Përnjëmend është e çuditshme bota ku jetojmë!

Shënime:

1)Referim në thënien popullore sipas së cilës një person kryefortë ngjitet pas tëgjitha qosheve.

2)Nylūjō, fjalë për fjalë “i hyrë në përqendrim”

3)Sipas proverbit Fūfu wa nisei shujū wa sanze (“grua e burrë dy jetë, zotëri e vasal tri”, lidhja mes burrit e gruas zgjat orp dy reinakrnime të njëpasnjëshme, ajo mes zotërisë dhe vasalit për tri.

/Marrë nga: Ueda Akinari, RACCONTI DELLA PIOGGIA DI PRIMAVERA, a cura di Maria Teresa Orsi, Marislio, 1992

/Përkthimi: Gazeta Express