Rrahman Paçarizi: Gjuha duhet t’u shërbejë folësve, e jo folësit gjuhës

Arte

Gazeta Express

13/06/2022 14:09

Intervistë me gjuhëtarin, shkrimtarin dhe profesorin universitar, Rrahman Paçarizi, në të cilën ai na përgjigjet gjithë përkushtim mbi një mori problemesh që e preokupojnë secilin nga ne, si: rrezikimi i identitetit gegë nga standardi i gjuhës shqipe; pse kosovarët arrijnë ta nxënë me shkrim standardin, por jo në të folur; si po ndikojnë mjetet e komunikimit masiv në shqipen standarde dhe në këtë mes pse vetë ish studentët e tij nuk dinë si shkruhet një fjalë e caktuar…

Intervistuan A. Idrizi dhe Donjeta Abazi

Rrahman Paçarizi lindi më 3 maj 1972 në Dragobil, në Kosovën Qendrore. Studimet themelore, magjistraturën dhe doktoraturën i kreu në Prishtinë. Është profesor i rregullt i Psikolinguistikës, Morfologjisë dhe Radiogazetarisë në Universitetin e Prishtinës. Në fushë të letërsisë ka botu dy vëllime me poezi, një roman dhe disa tregime dhe recensione. Në fushën profesionale ka botu tre libra monografikë, dy libra për nevoja të studentëve dhe disa libra shkollorë. Gjithashtu ka botu punime shkencore në revista vendore e ndërkombëtare, ka marrë pjesë në konferenca shkencore ndërkombëtare dhe ka mbajtë ligjërata në disa universitete në vende të ndryshme të Europës. Për katër vjet ka qenë drejtor i Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare. Rrahman Paçarizi ka punu gazetar në disa medie të Kosovës dhe në radion amerikane “Radio Europa e Lirë”. Katër vjet ka qenë kryetar i Bordit të Radiotelevizionit të Kosovës. Jeton në Prishtinë me gruan dhe dy djemtë. Librat: Letërsi: Shiu i vdekjes, poezi, 1994 dhe Prapë vonë, poezi 1997; Shtatë udhë, roman Gjuhësi: Shqipja standarde në parametrat psikolinguistikë, 2010 Fjalor i termave të Psikolinguistikës, 2012 Konversioni në gjuhën shqipe, 2015 Fjalëformimi ndajshtesor i shqipes, 2020 Gazetari: Radiogazetaria, 2008.

«Identiteti gjuhësor i gegërishtes kërcënohet nga shpërfillja dhe nga stigmatizimi i paskajores… Me përdorë paskajoren nuk është rebelim, nuk është kryengritje, nuk është ideologji – me përdorë paskajoren i bie me folë shqip, ashtu siç i bie me folë shqip kur e përdor lidhoren në vend të saj»

Gazeta Express: Profesor, te libri juaj ‘Shqipja standarde në parametrat psikolinguistikë’ ju shkruani, pak a shumë, se standardi, i këtillë çfarë është, në njëfarë mënyre është kërcënim për identitetin gegë. Nuk duam të themi se është një akuzë, thjesht do të donim të merrnim prej jush, për lexuesin tonë, edhe një sqarim, më konkret, më – po na u lejua të themi – të përditshëm (meqë edhe intervista do të botohet në një të përditshme, siç ishte zakon të quhej sa botohej në letër).

Rrahman Paçarizi: Nuk e kam thënë se është kërcënim, por nëse është shpërfillë një elementi aq identitar si paskajorja, mund të quhet edhe i tillë. Kur kësaj i shtohet metodologjia e hartimit të fjalorëve të shqipes, ku një pjesë e leksikut të shqipes trajtohet me terma stigmatizues si “krahinarizëm”, “lokalizëm” etj., çështja bëhet edhe më delikate. Fjalët me “njolla” të tilla gjykohen me ekskomunikim, leçiten. Për paskajoren e për standardin është folë vërtet shumë dhe paskajorja gati është shndërru në strehë budallenjsh, në strehë të atyre që nuk e zotërojnë shqipen (për mungesë leximi) dhe fshihen pastaj pas paskajores a pas gegnishtes, duke e shndërru atë në ideologji. Unë nuk mendoj se paskajorja duhet trajtu si ideologji, pasi ideologjitë bëhen edhe selektive për ta mbrojtë vetveten. Unë mendoj se paskajorja është pasuri e shqipes dhe e ka vendin e saj – përdoret aty ku ka nevojë të abstrahohen vetat. Unë, duke qenë linguist, natyrisht që nuk mendoj se shqipja nuk bën pa paskajoren – toskërishtja e ka dëshmu se bën pa të, pasi secila gjuhë a secili varitetet gjuhësor është i vetëmjaftueshëm, por meqë e kemi një varitetet të shqipes të ngritur në normë, një varitetet standard, i cili në njëfarë mase përfshin elemente nga të dyja kryedialektet e shqipes, paskajorja do të ishte vlerë e shtuar e tij. Varietetet e standardizuara të gjuhës janë produkte të kultivuara dhe jo të natyrshme (të natyrshme janë dialektet, nëndialektet, të folmet…), sidomos në rastin e shqipes. Varietetet standarde janë konspiracione të vetëdijshme të elitave politikave që implementohen nga elitat kulturore, thonë sociolinguistët. Tash, kjo mund të duket kontradiktore me qasjen time antiideologjike, pasi nëse janë konspiracione elitash politike, ato kanë një dozë ideologjie brenda tyre. Mirëpo, gjithashtu është e vërtetë se varietetet standarde të gjuhëve kalojnë nëpër disa faza, prej të cilave rishikimi është ndër fazat e rëndësishme, e që ne nuk po arrijmë ta bëjmë, pikërisht për shkak të ideologjizimit të tepruar. Kështu, lënia e paskajores jashtë standardit ka shkaktu reaksion nga folësit e gegërishtes dhe ky reaksion pastaj ka shkaktu një reaksion tjetër, një si frikë te folësit e toskërishtes, pasi gardianët ideologjikë të standardit kanë thënë se paskajorja e rrënon sistemin foljor të shqipes. Merreni me mend, nje element i shtrirë në më shumë se 65 për qind të shqipes e rrënuaka shqipen.

Prandaj, po. Unë mendoj se identiteti gjuhësor i gegërishtes kërcënohet nga shpërfillja dhe nga stigmatizimi i paskajores. Ata që nuk e shohin paskajoren si pjesë të mentalitetit të shqipes a një pjesë të saj, jam i bindur që nuk e kuptojnë shqipen në esencën e saj, por arrijnë ta përdorin sa për të komuniku. Pra, paskajorja nuk është qëllim më vete, nuk është ideologji, por është mentalitet i gegërishtes e duke qenë e tillë është pjesë e identitetit të saj. Fatmirësisht, gardianët ideologjikë të standardit e kanë humbë pushtetin mbi gjuhën në përdorim, prandaj nëse folësit e shqipes kanë nevojë me e përdorë paskajoren, s’ka kush i ndalë. Me përdorë paskajoren nuk është rebelim, nuk është kryengritje, nuk është ideologji – me përdorë paskajoren i bie me folë shqip, ashtu siç i bie me folë shqip kur e përdor lidhoren në vend të saj. Mirëpo kur folësi ka nevojë me e përdorë paskajoren, ai s’ka nevojë me përdorë trajta surrogate ose jogramatikore. Nuk mund të përdoren në vend të paskajores gege (me+pjesore) paskajorja hibride (për të) dhe as trajta joveprore për foljet veprore, veç sa me iu shmangë paskajores. Merreni me mend, fjalët sinonimike “do me thënë” dhe “do të thotë” shkruhen ndryshe. Lokucioni “do me thënë” shkruhet bashkë (domethënë) për t’ia humbë gjurmët paskajores, e lokucioni “do të thotë: shkruhet ndarë (do të thotë) – madje ka edhe një shkurtesë “d.m.th.” e nuk ka shkurtesë  “d.t.th”. Pastaj, nga gramatikat e shqipes janë heqë trajtat foljore të kohëve të përbëra të gegërishtes vetëm për shkak të pranisë së paskajores dhe të pjesores së shkurtuar (kam me shku, kisha me shku, pata me shku, kam pasë shku, kisha pas shku, kam pasë më shku etj.). Kjo i bie me bë me hile. Kjo hile e ka varfëru ofertën stilistike të të shprehurit shqip.

«Pasi shqipja nuk është në mesin e gjuhëve të rrezikuara nga zhdukja, duhet të shlirohet nga penjtë ideologjikë dhe duhet të bëhet një rishikim serioz i normës së shqipes aktuale»

GE: A është në të vërtetë standardi i gjuhës shqipe pothuajse një gjuhë e dytë (pavarësisht se të dy dialektet e shqipes janë të përafërta)? Dhe më tej, çfarë duhet të bëhet që standardi të jetë, me pak fjalë, vetëm standard?

Paçarizi: Nuk është shumë problematike që standardi i shqipes, siç thoni ju, është një gjuhë e dytë, por druaj se standardi i shqipes, për shkak të këtyre farë hileve, në një pjesë të shqipes ka mbetë varietet virtual. S’ka problem kur një varietet standard akomodohet vetëm në domenin publik (shkollë, medie, administratë), se në fund të fundit këtë vend dhe këtë punë ka standardi. Problemi është kur një varietetet shndërrohet në gjuhë virtuale, kur kuptohet si diçka që nuk shërben për komunikim dhe për përmbushje të nevojave kulturore, por kuptohet si një varietet sa me iu përgjigjë mësuesit – këtu ndodh thyerja e madhe, pasi efektet janë zinxhirore: folësi i shqipes detyrohet t’i kushtojë rëndësi formës dhe jo përmbajtjes. Dhe, këtu nuk po flas vetëm për gegnishten, por edhe për toskërishten, pasi folësve të toskërishtes u është kriju ideja që varieteti standard është në fakt toskërishtja dhe kjo e fundit po ngufatet brenda idesë së vetëmjaftushmërisë. Toskërishtja është një varietet jashtëzakonisht i pasur, me fonetikë të jashtëzakonshme, me frazeologji mrekulluese. Me besoni që ky varitetet i paprekur tash e 50 vjet, i mbrojtur si me qenë prona e tyre nga gardianët ideologjikë të standardit, po i dëmton edhe gëgnishten edhe toskërishten, duke i përjashtu nga zhvillimi i shqipes, duke i përjashtu nga të qenët damarë që i çojnë oksigjen varietetit standard, me çka, ky i fundit, do të bëhej i pranueshëm për të gjithë folësit shqipes. Ajo që unë besoj nga puna e deritashme, është se shqipja e ka varietetin e saj standard, por ai varietet duhet të standardizohet patjetër, përmes rishikimit të normës aktuale që ka shumë rregulla e shumë përjashtime dhe ato përjashtime pastaj janë sërish rregulla.

Unë mendoj se, pasi shqipja nuk është në mesin e gjuhëve të rrezikuara nga zhdukja, duhet të shlirohet nga penjtë ideologjikë dhe duhet të bëhet një rishikim serioz i normës së shqipes aktuale, duke pa se çka funksion e çka nuk funksionon, duke pa se për çka ka nevojë shqipja. Pra, ajo të cilën unë e shoh si domosdoshmëri është që shqipen ta vëmë në shërbim të folësve të saj, pasi tash e pesëdhjetë vjet folësit janë në shërbim të gjuhës e kjo nuk na lë me i çelë sytë.

GE: Ku çon diglosia në rastin e shqipes në Kosovë?

Paçarizi: Nuk e di nëse mund të flasim për diglosi. Më shumë është një sidiglosi, njëfarë situate që duket me qenë diglotike, siç e quan edhe Rexhep Ismajli, dhe kjo është krejt normale, gjithandej. Edhe në Gjermani, edhe në Francë ka situatë të ngjashme, pasi varietetet standarde kanë funksion specifik të komunikimit në domenin publik, madje më specifikisht në medie, në shkollë dhe në administratë. Fushat e tjera mbulohen nga varietetet e tjera gjuhësore, qofshin ato gjeografike (dialektetet, nëndialektet, të folmet), qofshin ato sociale (sociolekti, netlekti, zhargonet, argotë etj.) dhe kjo është krejt normale, madje madje, për mendimin tim ky është ai sistemi vaskular që e ushqen dhe e zhvillon gjuhën, nëse ajo synon me qenë në sinkron me nevojat komunikuese dhe kulturore të folësve të saj. Përndryshe, pa këto prurje, pa këto përroska e përroje, pa këta lumenj e këto liqene, varieteti standard bëhet një pellg më ujë të ndenjur, sidomos në rastin e shqipes kur e kemi një varietet standard, por ende të pastandardizuar. 

«Nuk mendoj se letërsia është kthy kah gegnishtja, por është çliru nga ideja se përdorimi publik i gjuhës duhet të jetë vetëm në varietetin që mëton të jetë i standardizuar. Letërsia nuk duron korniza të tilla, aq më pak korniza gjuhësore, pasi gjuha është një nga elementet që e bën një tekst të jetë tekst letrar»

Ju jeni edhe poet dhe prozator. Në romanin e fundit, ju i jeni përkushtuar bukur mirë përdorimit të gegërishtes. Në fakt, në Shqipëri dhe në Kosovë, prej njëzet vjetësh tashmë, ka një “rebelim” gjuhësor gegë ndaj standardit. Letërsia është një prej burimeve kryesore të zhvillimit të një gjuhe. Si e vlerësoni ju këtë letërsi të kthyer kah gegërishtja?

Paçarizi: Është shumë e rëndësishme për gjuhën, pasi vetë letërsia në njëfarë mënyre (sidomos për ne linguistët) është një nga format e realizimit të gjuhës. Duke qenë e tillë dhe meqë shkruhet nga njerëz me kompetenca mbimesatare kulturore, letërsia bëhet fort e rëndësishme për gjuhën. Etni të ndryshme në bazën e gjuhës së tyre standarde kanë vënë varitetetet gjuhësore të shkrimtarëve e filozofëve të mëdhenj. Romani im nuk është shkru në gegnisht, por duke qenë vetë linguist dhe duke u pasë marrë me çështje të shqipes standarde, kam përdorë trajta që mendoj se e bëjnë shqipen më të përshtatshme, më të rehatshme. E pranoj se gjuha e përdorur në atë roman është në njëfarë mënyre manifest i qëndrimeve të mia se si duhet të duket shqipja dhe ato qëndrime janë të menduara e të studiuara, janë rezultat i studimeve dhe hulumtimeve të një numri të madh gjuhëtarësh që janë marrë me këtë punë. Dhe, besoni apo jo, pakkush e ka vërejtë se kam përdorë paskajoren apo se kam shkurtu pjesoren në situata të caktuara. Me atë varietet jam paraqitë edhe në konferenca të ndryshme dhe pakkush e ka vërejtë “dëmtimin” e sistemit foljor. Ky fakt më bën me besu se përdorimi i paskajores dhe i pjesores së shkurtuar nuk paraqet kurrfarë problemi për shqipen, përkundrazi.

Sa për atë që e quani kthim kah gegërishtja, unë nuk mendoj se letërsia është kthy kah gegnishtja, por është çliru nga ideja se përdorimi publik i gjuhës duhet të jetë vetëm në varietetin që mëton të jetë i standardizuar. Letërsia nuk duron korniza të tilla, aq më pak korniza gjuhësore, pasi gjuha është një nga elementet që e bën një tekst të jetë tekst letrar. Po ia more kapacitetet gjuhësore të të shprehurit, letërsia bëhet afazike. Ma merr mendja se këtu do përmendë një çështje fort interesante, një dallim që do bë – ku vërehet gegnishtja, ku toskërishtja e ku shqipja standarde në letërsi. Këto dallime unë i shoh në sintaksë dhe në stilistikë, i shoh në elementet tekstore dhe në pragramtikë. Në varietetin standard kanë shkru vetëm shkrimtarët e realizmit socialist, pasi përmes atij varieteti kanë shprehë qëndrimet e tyre ideologjike. Shkrimtarët e mirë kanë sintaksën e toskërishtes ose të gegnishtes dhe nuk po flas për normë drejtshkrimore, pasi drejtshkrimi në letërsi shpesh ka qenë punë redaktorësh gjuhësorë, lektorësh e korrektorësh. Drejtshkrimi në letërsi ka qenë kontroll ideologjik mbi letërsinë, i cili megjithatë nuk ka arritë me e futë letërsinë e mirë brenda kornizash ideologjike që ka mëtu sistemi. Le të mos harrojmë që Këshilli i Ministrave i Shqipërisë ka pasë vendosë që ”gjuha letrare” të përdoret edhe në teatër. Për me e pasë më të lehtë me e kuptu këtë absurd, imagjinojeni një pjesë teatrale a një film ku djemtë e rinj a çikat e reja “Te kafet e vogla” të Prishtinës a “Te Blloku” i Tiranës flasin në “gjuhë letrare”. Po du me thënë, që letërsia e ka shpëtu shqipen nga rigjiditeti, nga vetëngufatja.  

«Gjuha e natyrshme nuk mësohet, por nxihet. Gjuha e natyrshme, e lindur, ajo që i themi gjuhë amtare nxihet, nuk mësohet, nuk është e instruktuar, nuk mësohet me mësues»

GE: Pse arsimimi që ne marrim nuk është i mjaftueshëm që ne ta nxëmë standardin në të folur, për dallim nga të shkruarit, ku, siç e keni thënë në librat tuaj, ka shumë më shumë sukses?

Paçarizi: Këtu ka edhe një faktor shtesë që ka ndiku – është mungesa e komunikimit të drejtpërdrejtë dhe intim ndërmjet folësve të shqipes. Shqiptarët e Shqipërisë dhe ata të ish-Jugosllavisë nuk kishin komunikim normal, të drejtpërdrejtë dhe intim. Madje komunikimi i tillë ishte i vështirësuar edhe për vetë shqiptarët që jetonin brenda Shqipërisë. Letërsia e shkruar depërtonte sidomos nga Shqipëria në Kosovë në një periudhë sado të shkurtër kohore, ndërkohë që  Kosova zyrtarisht e kishte pranu standardin e shqipes në Konsultën e Prishtinës më 1968 dhe mediet, shkolla dhe administrata mezi e pritën këtë vendim të rëndësishëm, që ishte politik, nacional dhe identitar. Prandaj, me entuziazmin e arsyeshëm, njerëzit u familjarizuan me atë standard, por vetëm në të shkruar, pasi mungonte komunikimi direkt në të folur. Radiotelevizioni i Prishtinës u përmbahej rregullave të drejtshkrimit, por nuk kishte një normë drejtshqiptimore, ndaj folësit, gazetarët e njerëzit e tjerë që i japin prestigjin varietetit standard e ndërtuan njëfarë norme drejtshqiptimore të veçantë, njëfarë shqipeje standarde me akcent kosovar, që edhe sot e kësaj dite funksionon. Unë preferoj ta quaj model vokal, që mund të shndërrohet në normë drejtshqiptimore siç e ka anglishtja “received pronounciation”.

Tash, pse arsimimi nuk mjafton? Nuk mjafton pasi gjuha e natyrshme nuk mësohet, por nxihet. Gjuha e natyrshme, e lindur, ajo që i themi gjuhë amtare nxihet, nuk mësohet, nuk është e instruktuar, nuk mësohet me mësues. Gjuha mësohet edhe me këta të fundit, por gjuha që mësohet nuk është e natyrshme – është e kultivuar. Jogjuhëtarët nuk e pranojnë se standardi është një gjuhë tjetër dhe mësohet pothuajse mbi të njëjtat premisa sikurse edhe një gjuhë e huaj, pasi ka rregulla të cilat duhen mësu, ndërkohë që rregullat e gjuhës së ambientit nxihen dhe nuk mësohen. Askush nuk na ka mësu se shumësi i fjalës “dorë” bën “duar/dur”, por e këtë e kemi nxënë vetë duke i dëgju të tjerët se si e përdorin dhe duke u ndëshku a shpërbly për përdorimet e gabueshme a të drejta të atyre trajtave. Prandaj, rishikimi i standardit, apo më thjesht rishikimi i rregullave të drejtshkrimit të shqipes, do ta bënte shqipen më të pranueshme dhe vërtet standarde, pasi vetëm atëherë do të përmbyllej standardizimi.

«Si me e shpjegu faktin që plot ish-studentë të mi, të cilët tash janë gazetarë më pyesin se si shkruhet një fjalë e caktuar, kur fare lehtë mund ta shikojnë ndonjërin nga shumë fjalorët online në dispozicion»

GE: Sot, në gjendjen ku dhe si jemi, mjetet e komunikimit masiv janë duke e inkurajuar injorimin, ose tamam pamundësimin e standardit, apo thjesht janë edhe vetë viktimë?

Paçarizi: Më shumë viktimë mendoj. Për mua është e papranueshme me i kry nëntë, dymbëdhjetë a gjashtëmbëdhjetë vjet shkollë pa arritë me zotëru drejtshkrimin. Të paktën librat shkollore e përfillin drejtshkrimin e shqipes dhe nëse nxënësi a studenti i ka lexu ato libra, ish deshtë me e pasë mësu se si shkruhen fjalët e caktuara. Por, shkolla sigurisht që ka faj, përndryshe qysh ka mundësi me i mësu rregullat e drejtshkrimit të anglishtes, gjermanishtes a italishtes, e jo ato të shqipes? Pra, po del që metoda e mësimit të shqipes ka telashe, pastaj ka telashe edhe në lëndët e tjera si në fizikë, kimi, matematikë etj., të cilat u shpjegohen nxënësve në varietetin gjuhësor të mësuesit përkatës. Kjo larmi ta humbë fijen. Po u kthyem te gazetarët, mendoj që më shumë është mungesë përkushtimi, përndryshe si me e shpjegu faktin që plot ish-studentë të mi, të cilët tash janë gazetarë më pyesin se si shkruhet një fjalë e caktuar, kur fare lehtë mund ta shikojnë ndonjërin nga shumë fjalorët online në dispozicion. Nuk përtoj t’u përgjigjem për dilema që vështirë mund të sqarohen në fjalorë, por pak mund s’do t’u bënte dëm. Pastaj, defektet në sistemin e arsimit janë aq të mëdha, sa gjuha është vetëm një gur në këtë mozaik problemesh. Te ne mbizotëron të mësuarit e mbështetur mbi memorizim të informatës, në vend të të mësuarit të mbështetur në metodologji, prandaj ne bëhemi pjesë e skemave dhe klisheve, duke u kurthu brenda tyre, duke ndjekë modele që i kemi dëgju në radio a televizion. Gazetarët e mirë nuk janë skematikë, u ikin klisheve dhe arrijnë të ndërtojnë vetë fjali, pa i pasë dëgju, domethënë arrijnë ta implementojnë gjuhën e nxënë duke arritë me bë kombinacione fjalësh për të ndërtu fjali, e kombinacione fjalish për të ndërtu tekst, për të thurë tekst, pasi vetë fjala tekst do me thënë thurje. Këtë kapacitet të përdorimit të gjuhës e ka shpjegu fort qartë Chomsky. Pra, edhe gazetarët, edhe politikanët edhe të gjithë përdoruesit e tjerë të gjuhës duhet ta zotërojnë gjuhën e jo t’i nënshtrohen asaj, pasi vetëm ashtu mund të manipulojnë me gjuhën në mënyrën e duhur. Natyrisht, kjo vlen nëse fjalën manipulim e marrim në kuptimin e saj të parë, në kuptim të përdorimit e jo të keqpërdorimit.

GE: Po zhvillimet e fundit teknologjike, telefonët e mençur, rrjetet sociale, çfarë ndikimi kanë mbi gjuhën në përgjithësi? 

Paçarizi: Zhvillimet teknologjike, sidomos këto që janë të lidhura me komunikimin instant janë fort interesante, por edhe të paparashikueshme. Gjuhëtarët nuk janë marrë shumë me këtë çështje dhe rrallë kanë përgjigje meritore për këtë. Nga hulumtime që kemi bërë me kolegët dhe më studentët kemi vërejtë se po krijohet një varietet paralel i standardizuar i komunikimit instant, që unë e kam quajtë “netlekt” që do me thënë gjuhë e rrjetit, gjuhë e internetit. Natyrisht që kjo teori është pritë me skepticizëm, por nëse komunikoni me persona të moshave të reja përdorues të rrjeteve sociale dhe të komunikimit instant, do të vëreni se ata e kanë tashmë një standard shkrimi të ndryshëm nga standardi zyrtar. Ata do t’ju korrigjojnë nëse ju i pyesni “a keni ngrënë bukë”, madje do t’ju korrigjojnë edhe nëse i pyesni “a keni hangër bukë”, pasi trajta e drejtë sipas tyre është “a keni honger”. Kjo teori nuk i kundërvihet standardit, por e shpjegon fuqinë e teknologjisë mbi zhvillimin e komunikimit e të gjuhës. Gjithsesi, teknologjia e ndihmon shumë komunikimin dhe njëjtësimin e gjuhës, por duke qenë se komunikimi instant është gjuhë e folur që shkruhet, vështirë se i ndihmon ndonjë standardi zyrtar.

«Si realizim, strukturalisht, ai roman është një manifestim gjuhësor, në të ka shumë gjuhë, edhe pse pakkush e ka vërejtë»

GE: Te romani juaj ‘Shtatë udhë’, shtatë udhët personifikojnë shtatë etapa, shtatë kapituj të jetës, që pëmbyllen me vdekjen. E megjithatë vdekja nuk është asgjë më shumë as më pak se udha e dytë, Helena, e cila, naga ana e saj, është dashuria.  

Paçarizi: Romani im, nëse është roman, mund të jetë i pari dhe i fundit, pasi e kam shkru në një periudhë të jetës sime kur mendoj se kam arritë t’i absorboj dhe t’i asimiloj dijet e mia dhe botëkuptimet e mia. Si realizim, strukturalisht, ai roman është një manifestim gjuhësor, në të ka shumë gjuhë, edhe pse pakkush e ka vërejtë. Shtatë udhët janë shtatë udhët e secilit, shiku me sytë e mi. Aty flas për gjëra që i kam pa, që i kam shiku, që i kam këqyrë, që i kam veneru, që i kam qëmtu. Shtatë udhët, në të vërtetë janë një rrjetë merimange, jo në kuptim të kurthurimit, por në kuptim të ndërlidhjes, pasi, në pikëpamjen time del se secila nga ato shtatë udhë i del m’udhë secilës udhë, secila udhë i del tjetrës në pritë dhe e bën të ndërlikuar dhe këtij komplikimi njerëzit e zakonshëm e praktikë i thonë jetë.  

GE: Librat e parë (përkatësisht udhët e para) që i keni botuar janë me poezi dhe tregime. Nuk shkruani më poezi?

Paçarizi: Kam botu dy libra me poezi krejt në fillim, më 1994 dhe më 1997. Pastaj jam marrë me shkrime mbi letërsinë, kryesisht me recensione, pastaj me gazetari dhe me gjuhësi, pastaj vetëm me gjuhësi. Pasi disa provash me tregime dhe pasi në bindjen time u poqa gjuhësisht, u ula dhe e shkrova një grumbull tregimesh që mund të jetë edhe roman – aty ka më shumë pikëpamje sesa letërsi – letërsi e bëjnë situatat fiksionale. Poezinë e du shumë, por mendoj se ajo është shumë e ndjeshme dhe e ndieshme, është shumë e kultivuar, është shumë elegante dhe e bukur. Mendoj se poezi dinë me shkru vetëm ata që i kanë parasysh të gjitha këto elemente. Unë gati se i adhuroj ata që dinë të shkruajnë poezi, por të tillët janë shumë pak. Me shkru poezi do me thënë me u marrë me secilën shkronjë të tekstit, do me thënë që secili tingull duhet me e pasë një domethënie dhe me kriju imazh. Këtë e kam kuptu vonë, edhe pse libri i parë me poezi “Shiu i vdekjes” është pasë pritë mirë nga kritika asokohe. Unë vazhdoj me shkru poezi, por ende nuk po arrij me e bindë veten se duhen botu brenda një libri. Nëse ata që e njohin poezinë më mirë se unë më thonë m’i botu, ndoshta edhe i botoj, madje sivjet.  

/Gazeta Express