Eseja e javës/ Ray Bradbury: Rruga e gjatë për në Mars

Ray Douglas Bradbury (1920 – 2012), njëri prej shkrimtarëve amerikanë më të njohur të shekullit të kaluar. Autor i romanit të njohur distopik ‘Fahrenheit 451’ dhe dhjetëra përmbledhjeve me tregime.

RRUGA E GJATË PËR NË MARS

Nga Ray Bradbury

Si arrita të shkoj nga Waukegani, Illinois, në Planetin e Kuq, në Mars?

Mbase dy njerëz mund t’jua thonë këtë.

Emrat e tyre mund t’i gjeni në faqen e përkushtimit të Botimit të Përvjetorit të Dyzetë të The Matrian Chronicles.

Se ishte miku im Norman Corwin, i cili për herë të parë më dëgjoi t’ia tregoja tregimet e mia marsiane dhe botuesi im i ardhshëm, Walter I. Bradbury (s’kemi lidhje gjaku), i cili e kuptoi çka isha në gjendje të bëja, sado që unë vetë nuk isha i vetëdijshëm se çka po bëja dhe më bindi të përfundoja një roman që unë nuk e dija se e kisha shkruar.

Se si udhëtova atë natë pranvere më 1949 kur Walter Bradbury më befasoi me veten time është një shteg pa udhërrëfyes i Çka Nëseve

Çka nëse kurrë s’do ta kisha dëgjuar dhe rënë në dashuri me radio dramën e Norman Corwinit kur isha nëntëmbëdhjetë vjeç?

Çka nëse s’do t’ia kisha dërguar librin tim të parë me tregime Corwinit, i cili pastaj u bë miku im i gjithë jetës?

Dhe çka nëse s’do ta kisha dëgjuar këshillën e tij që të shkoj në New York në qershor të vitit 1949?

Atëherë, fare thjesht, The Martian Chronicles nuk do të kishin ekzistuar kurrë.

Por Normani këmbënguli të ma mbushte mendjen se duhej lidhesha me shtëpitë botuese të Manhattanit dhe se ai dhe gruaja e tij Katie do të ishin aty të më mbështesnin dhe mbronin në dhe përreth Qytetit të Madh. Për shkak të kësaj bindjeje, udhëtova përqark vendit, katër ditë dhe net të gjata me një Greyhound Bus, duke u fermentuar në një topth të madh kërpudhe, me një grua shtatëzënë të lënë në shtëpi në Los Angeles me 40 dollarë në bankë dhe YMCA-n (5 dollarë në javë) duke më pritur në rrugën e Dyzetedytë.

Corwinët, duke mbajtur premtimet e tyre, më përcollën te dhe më njohën me një grusht botuesish që më pyesnin: ‘A e ke sjellë me vete ndonjë roman?’.

E pranova se isha një vrapues i shtigjeve të shkurtra dhe se kisha marrë me vete veç pesëdhjetë tregime të shkurtra dhe një makinë shkrimi të vjetër dore të bërë fërtele. A kishin nevojë për pesëdhjetë tregime superimagjinative, shumica sosh të shkëlqyeshme? Jo, nuk kishin.  

Çka më sjell të Çka Nëse e mbramë dhe më e rëndësishme.

Çka nëse s’do të kisha drekuar kurrë me botuesin e fundit që kam takuar, Walter I. Bradburyn nga Doubleday, i cili ma parashtroi pyetjen e moçme dëshpëruese – ‘A ka ndonjë roman aty me ty diku?’ – vetëm për të më dëgjuar ta përshkruaj çapitjen katër minuta në milje që bëja çdo ditë, duke shkelur në një ide fushë me mina në mëngjes, duke i mbledhur copat dhe duke i bërë bëshkë për të ferskuar drekën time.

Walter Bradbury e luajti kokën, e mbraoi dezertin e vet, u zhyt në mendimet dhe në fund tha:

‘Mendoj se tashmë ke shkruar një roman’.

‘Çka?’, e pyeta, ‘dhe kur?’.

‘Po si thua për gjithë ato tregimet marsiane që i ke botuar në pesë vjetët e fundit?’, ma ktheu Bradi. ‘A nuk e kanë një fill të përbashkët aty diku brenda? A nuk mund t’i qepësh bashkë, të bësh një lloj tapicierie, një gjysmë kushëri të romanit?’.

‘Për atë Zot!’, thashë unë.

‘Po?’.

‘Zoti im’, thashë unë. ‘Më 1944 isha aq i impresionuar me përmbledhjen me tregime Winesburg, Ohio, të Sherwood Andersonit, sa i kisha thënë vetes se duhej të shkruaja diçka të mirë sa gjysma e kësaj dhe të ambientuar në Mars. Bëra një skicë të personazheve dhe ndodhive në Planetin e Kuq, po mandej e kam humbur diku nëpër dosjet e mia!’.  

‘Duket sikur e kemi gjetur’, tha Brad.

“E kemi gjetur?’.

‘Po’, tha Bradi. ‘Kthehu në YMCA dhe bëma një skicë një dy a tri duzinash të atyre tregimeve marsiane. Sillma nesër. Nëse më pëlqen ajo që shoh, do të të jap një kontratë dhe një avans’.

Don Congdon, miku im më i mirë dhe agjent letrar, ishte në tavolinë dhe pohoi me kokë.

‘Do të jem në zyren tënde në mesditë!’, i thashë Bradit.

Për të kremtuar porosita një dezert të dytë. Bradi dhe Doni morën nga një birrë.

Ishte një natë e nxehtë tipike qershori në New York. Kondicionerët ishin një luks që do të vinte pas disa vitesh. Shtypa me makinë deri në orën 3 të mëngjesit, duke u djersirë në të brendshmet e mia ndërkohë që i matja dhe i baraspeshoja marsianët e mi në qytetet e tyre të çuditshme në orën e fundit para ardhjes dhe nisjes së astronautëve të mi.

Në mesditë, i rraskapitur por i ngazëllyer, ia dërgova skicën Walter I. Bradburyt.

‘Ia ke dalë mbanë!’, tha ai. ‘Do të kesh një kontratë dhe një çek nesër’.

Mund të kem bërë goxha shumë zhurmë. Pasi u qetova, e pyeta rreth tregimeve të mia.

‘Tash që do ta botojmë “romanin” tënd të parë’, tha Bradi, ‘mund të shohim ç’mund të bëjmë me tregimet e tua, sado që përmbledhje të tilla zor se shiten. A mund të mendosh për ndonjë titull që disi do të mund të hidhte një lëkurë rreth atyre mbi njëzet tregimeve…?’.

‘Lëkurë?’, thashë unë. ‘pse jo Njeriu i ilustruar, tregimi im për një telall karnevali tutuazhet e të cilit djersitin vetveten të gjallë, njëri pas tjetrit, dhe e tregojnë të ardhmen e tyre në gjoks, këmbë dhe krah?’.

‘Duket se më më duhet t’i nxjerr dy çeqe avansi’, tha Walter I. Bradbury.

U largova nga New Yorku pas tri ditësh me dy kontrata dhe dy çeqe gjithsej 1.500 dollarë. Para të mjaftueshme për të paguar për një vit qiranë tonë mujore prej 30 dollarësh, për t’u kujdesur për beben tonë dhe për të kontribuar në llogarinë tonë për një shtëpi të vockël në brendi të Venice, Kaliforni. Që nga koha kur bija jonë ishte lindur, në vjeshtën e vitit 1949, i kisha bërë bashkë dhe shkrirë në një të gjitha pjesët e humbura, por tash kisha gjetur temën e marsianëve. Doli të mos jetë një libër personzhesh ekscentrike si te Winesburg, Ohio, por një seri idesh, nocionesh, trillesh dhe ëndrrash të çuditshme me të cilat flisja dhe zgjohesha prej se kam qënë dymbëdhjetë vjeç. The Martian Chronicles u botua vitin tjetër, në pranverën e vonë të vitit 1950.

Duke udhëtuar në lindje asaj pranevere s’e kisha ditur çfarë isha bërë.

Në pritje të trenit të radhës në Çikago, eca deri te Institui i Artit të drekoja me një mik. Pashë një turmë në krye të shkallëve të Institutit dhe mendova se ishin turistë. Por pasi nisa të ngjitesha përpjetë, turma u nis teposhtë dhe më rrethoi. Nuk ishin dashamirës të artit, por lexues që kishin marrë kopjet e para të The Martian Chronicles dhe kishin ardhur të më tregonin atë çka saktësisht kisha bërë pa e ditur fare. Ai takim mesdite ma ndryshoi jetën përgjithmonë. Asgjë nuk ishte e njëjtë më.

Lista e Çka Nëse do të mund të vazhdonte pandërprerë. Çka nëse s’do ta kisha takiar Maggien, e cila i ishte blatuar varfërisë duke u martuar me mua? Çka nëse Don Congdoni s’do të më kishte shkruar kurrë të më kërkonte të bëhej, dhe të mbetej, agjenti im për dyzet e tri vjet, duke ia filluar po atë javë që u martova me Margueriten?

Dhe çka nëse, menjëherë pas botimit të The Martian Chronicles, nuk do të kisha qenë i pranishëm në një librari të vockël në Santa Monica ku Christopher Isherwood po qëndronte.

Shpejt e shpejt ia nënshkrova një kopje të romanit tim dhe ia zgjata.

Me një shprehje falenderimi dhe alarmi, Isherwood e pranoi dhe ia mbathi.

Pas tri ditësh më telefonoi.

‘A e di çka ke bërë?’, më tha ai.

‘Çka?’ i thashë.

‘Ke shkruar një libër të mirë’, tha ai. ‘Sapo kam nisur të shkruaj recensione librash për revistën Tomorrow dhe libri yt do të jetë i pari për të cilin do të shkruaj’.

Pak muaj më vonë, Isherwoodi më thirri të më thoshte se filozofi i famshëm anglez Gerald Heard donte të më takonte.

‘punë që s’ bëhet!’, u çora.

‘Pse jo?’.

‘Ngase’, protestova, ‘nuk kemi mobilie në shtëpinë tonë të re!’.

‘Gerald Heardi do të ulet në dyshemenë tuaj’, tha Isherwoodi.

Heardi mbërriti dhe u ul në karrigën tonë të vetme.   

Isherwoodi, Maggie dhe unë u ulem në dysheme.

Ca javë më pas, heardi dhe Aldous Huxley më ftuan për çaj, ku që të dy u anuan përpara dhe duke i bërë jehonë njëri-tjetrit, më pyetën:

‘A e di çka je ti?’.

‘Çka?’, pyeta.

‘Poet’, thanë ata.

‘Për atë zot’, thashë unë. ‘A jam përnjëmend?’.

Kështu që po e përfundojmë siç e kishim filluar, me një mik që më përshëndet dhe një tjetër që më shoqëron në udhëtimin e radhës.

Çka nëse Norman Corwin s’do të më kishte dërguar, ose nëse Walter I. Bradbury s’do të më kishte pritur? Marsi s’do të kishte arritur kurrë në atmosferë dhe banorët e tij s’do të ishin lindur kurrë për të jetuar me maska të arta dhe qytetet e tyre, të pandërtuara, do të kishin mbetur të humbura në kodrat e pagjurmuara. Shumë faleminderit atyre për atë udhëtim në Manhattan, që doli të jetë një udhëtim dyzetvjeçarë përreth botës.

/Ray Bradbury, ‘Zen in the Art of Writing’, Bantam, 1992

/Gazeta Express