Eseja e javës/ Orhan Pamuk: Dy ese

Arte

Gazeta Express

09/05/2025 14:36

Ferit Orhan Pamuk (1952), shkrimtar turk. Fitues i çmimti Nobel për letërsi më 2006.

Eseja e parë

I LODHUR PËR VDEKJE NË MBRËMJE

Kthehem në shtëpi në mbrëmje i lodhur për vdekje. Duke shikuar drejt përpara, në rrugë dhe në dysheme. I tërbuar në lidhje me diçka, i lënduar, i hallakatur. Megjithëse imagjinata ime ende namatis imazhe të bukura, edhe ato kalojnë shpejt në filmin e kokës sime. Koha ikën. S’ka asgjë. Tashmë është bërë vonë. I rrënuar dhe i mposhtur. Çka ka për darkë?

Llamba mbi tavolinë është e ndezur; afër saj është një tas me sallatë dhe bukë, të gjitha në të njëjtën shportë; mbuloja është me kuadrate. Çka tjetër?… Një pjatë me bathë. I përfytyroj bathët, por nuk është e mjaftueshme. Në tavolinë, e njëjta llambë është ende duke ndriçuar. Mbase një trohë jogurt. Mbase një trohë jetë?

Çka ka në televizor? Jo, nuk do të shikoj televizor; veç sa më zemëron. Jam shumë i zemëruar. Më pëlqejnë qoftet po ashtu – pra ku janë qoftet? Gjithçka nga jeta është këtu, përreth kësaj tavoline.

Engjëjt më thërrasin të jap llogari.

Çka ke bërë sot, i dashur?

Gjithë jetën time… kam punuar. Mbrëmjeve jam kthyer në shtëpi. Në televizor – por s’do të shikoj televizor. I jam përgjigjur telefonit disa herë, jam zemëruar me ca njerëz; pastaj kam punuar, shkruar… Jam bërë burrë… dhe po ashtu – po, shumë mirënjohës për këtë – kafshë.

Çka ke bërë sot, i dashur?

A s’e sheh? E kam gojën plot me sallatë. Dhëmbët e mi po shkërmoqen në nofullën time. Truri im po shkrihet nga palumturia dhe po rrjedh teposhtë fytit tim. Ku është kripa, ku është kripa, kripa? Jemi duke i ngrënë jetët tona. Edhe një trohëz jogurt, po ashtu. Brendin e quajtur Jetë.

Pastaj me mirësjellje e zgjata dorën time, i mbylla perdet dhe në terrin e jashtëm pashë hënën. Botët tjera janë ngushëllimi më i mirë. Në hënë po shikonin televizor. E përfundova një portokall – qe shumë i ëmbël – dhe shpirti im u çua peshë.

Pastaj u bëra zoti i të gjitha botëve. Ju e kuptoni se çka po mendoj, apo jo? U ktheva në shtëpi në mbrëmje. U ktheva në shtëpi nga të gjitha ato luftëra, mirë, keq dhe indiferent; u ktheva në shtëpi i tëri dhe u futa në shtëpinë e ngrohur. Aty kishte një vakt që po priste për mua dhe unë e mbusha stomakun tim; dritat ishin të ndezura; e hëngra frutën time. Bile nisa të mendoja se gjithçka do të dilte për së mbari.

Pastaj e shtypa butonin dhe shikova televizor. Nga ai moment, po e shihni, po ndihesha për bukuri.

Eseja e dytë

KUR FLASIN MOBILIET, SI MUND TË FLESH?

Gjatë ca netëve kur zbres nga shtrati, nuk arrij të kuptoj pse linoleumi është ashtu. Çdonjëri katror i ka gjithë ato vija. Pse? Dhe çdonjëri katror është ndryshe nga të tjerët.

Më vonë, e njëjta gjë me tubin e furrës. Dukej se po përdridhej me vullnetin e tij, si për të thënë, jam i mërzitur. Dua të jem furrë për një kohë, jo tub.

Llamba po duket shumë e çuditshme. Nëse s’mund ta shohësh poçin, mund të marrësh me mend se drita po përhapet nga kërcelli i tij prej zinku dhe nuancës së tij të atllastë. Ti e di, ashtu siç drita mund të rrezatojë nga fytyra e një njeriu – diçka e tillë. E di se kjo të ndodh edhe ty po ashtu herë pas here: Pra, për shembull, nëse do të kishte një poç të ndezur brenda kafkës sime, diku shumë thellë saj, mes syve dhe gojës sime, sa bukur do të pikonte ajo dritë nga poret e mia – edhe ti je në gjendje të mendosh një gjë të tillë. Drita që rrjedh posaçërisht nga faqet dhe balli ynë: mbrëmjeve, kur ka ndërprerje të rrymës…

Por ti kurrë s’e pranon se të shkojnë në mendje gjëra të tilla.

As unë. S’ia them njeriu të gjallë.

Se shishja gjysmë boshe e lënë para derës nuk i përket as botës as ndonjë tjetre. Se dyert, në çdo ngjarje, kurrë nuk kanë plotësisht të mbyllura apo të hapura dhe kështu mbetet vend për shpresë.

Se gjatë natës, deri në mëngjes, trajtat kërmillore në mbulojën e kolltukut vazhdojnë të murmurisin, “Ne përdridhemi e rrotullohemi po askush s’po e vë re këtë”.

Se aty afër diku, tre inç përposh këmbës sime ose brenda në tavan, larva të çuditshme po brejnë ngadalë përmes hekurit dhe çimentos, si termite.

Se gërshërët në tavolinë papritur vihen në veprim në një aheng prerjeje të ëndërruar dhe të lakmuar kohë të gjatë, duke ia mësyrë çdo gjëje që u del përpara, por se ajo dramë e përgjakshme s’do të zgjasë më shumë se pesëmbëdhjetë minuta.

Se telefoni po e thërret një telefon tjetër dhe kjo është arsyeja pse ka heshtur.

Nuk flas për këto gjëra me askënd. Ishte një kohë kur isha në merak, bile nervoz, që nuk isha në gjendje të ndaja këto imazhe hiper-reale me të tjerët; askush s’flet për gjëra të tilla dhe ndoshta unë jam i vetmi që i sheh ato. Ndjenja shoqëruese e përgjegjësisë është më shumë se sa barrë. E nxit njeriun të pyesë pse ndodh që ky sekret i madh i jetës na zbulohet vetëm për veten tonë. Pse kjo tavllë më flet vetëm mua për trishtimin dhe humbjen e saj? Pse unë jam rrëfyesi i derës së mbyllur me shul në mjerimin e saj? Pse unë jam i vetmi që mendon se po e hapa frigoriferin do të dal te një botë saktësisht si ajo që e kam njohur para njëzet vjetësh? Pse vetëm unë duhet t’i dëgjoj pulëbardhat pranë asaj orës dhe krijesat e vogla rrapëllitur në themelin e mureve? 

A ke shikuar ndonjëherë në skajin e tepihut? Apo shenjat e fshehta në vizatimet e tij?

Kur bota është duke u shkundur nga gjithë ato shenja dhe kuriozitete, si mund të flejë njeriu? Mundohem ta qetoj veten duke i thënë vetes se njerëzit nuk mund të mos tregojnë interesim për ato shenja. Ndërkohë, kur më zë gjumi, edhe unë vetë bëhem pjesë e një tregimi.

/Marrë nga Orhan Pamuk, ‘Other Colors: Essays and a Story’, Knopf, 2007

/Gazeta Express