Ditari i javës/ Yevgenia Belorusets: 24-25 shkurt 2022

Arte

Gazeta Express

11/04/2025 15:11

Yevgenia Belorusets është fotografe dhe shkrimtare ukrainase. Më 2020 ka fituar çmimin ndërkombëtar të letërsisë Haus der Kulturen der Welt.

Dita e parë

E enjte, 24 shkurt

Fillimi

U zgjova herët në mëngjes, me tetë mesazhe të humbura në telefonin tim. Ishin nga të afërmit e mi dhe nga ca miq. Në fillim shkova me mendjen se i kishte ndodhur ndonjë gjë familjes sime dhe se miqtë e mi po përpiqeshin të më kontaktonin ngase i kishin alarmuar prindërit e mi ata para meje. Pastaj imagjinata ime ia krisi në një drejtim tjetër dhe përfytyrova një aksident, një situatë të rrezikshme në qendër të Kievit, diçka për të cilën duheshin paralajmëruar miqtë. Një ankth i ftohtë më kaploi. Thirra kusherirën time, se zëri i saj i bukur, i matur dhe racional, përherë ka një efekt qetësues mbi mua. E gjitha që ajo më tha ishte: “Kievi është bombarduar. Ka plasur lufta”.

Shumë gjëra kanë një fillim. Kur mendoj për fillimin, imagjinoj një vijë të përvijuar qartë mbi një sipërfaqe të bardhë. Syri e vëzhgon thjeshtësinë e kësaj gjurme të lëvizjes – asaj që është e sigurt se nis diku dhe mbaron diku. Por kurrë s’kam qenë në gjendje të imagjinoj fillimin e një lufte. E çuditshme. Isha në Donbas kur lufta me Rusinë shpërtheu më 2014. Po atëherë kisha hyrë në luftë, kisha hyrë në një zonë të mjegullt, opake të dhunës. Ende e mbaj mend fajin e fuqishëm që ndieja që isha mysafire në një katastrofë, një mysafire që mund të largohej po të donte, ngase jetoja diku tjetër.

Lufta ishte tashmë aty, një gjë që futej në mes, diçka e çuditshme, aliene dhe e marrë që s’kishte asnjë justifikim të ndodhte në atë vend dhe në atë kohë. Më pas vazhdoja t’i pyesja njerëzit në Donbas si ishte e mundur të kishte filluar e gjithë kjo dhe gjithë kohës merrja përgjigje të ndryshme.

Mendoj se fillimi i luftës në Donbas qe një prej momenteve më të mitologjizuar për banorët e Kievit, saktësisht ngase mbetet e pakuptueshme se si mund të vihej në jetë një ngjarje e tillë. Në atë kohë, më 2014, njerëzit në Kiev thoshin, “Populli i Donbasit, këta ukrainas, simpatizantë të Putinit, e ftuan luftën në vendin tonë”. Kjo “ftesë” e dëshmuar për shumë kohë është konsideruar si një shpjegim për atë se si absolutisht e pamundshmja – lufta me Rusinë – papritur u bë e mundshme që ç’ke me të.

Pasi që përfundova telefonatën me kusherirën time, u sorollata nëpër apartament për një copë kohë. Koka ime ishte krejtësisht e zbrazët. S’e kisha idenë çfarë të bëja tutje. Atëherë telefoni im ra përsëri. Thirrje pas thirrjesh, miqtë dilnin me plane si të iknim, disa thërrisnin që të bindnin veten se ende ishim gjallë. Shpejt m’u mërzit kjo gjë. Fola bukur gjatë, duke përsëritur vazhdimisht fjalën “lufta”. Ndërkohë, shikoja kah dritarja dhe dëgjoja të merrja vesh nëse po aviteshin shpërthimet. Pamja nga dritarja ishte e zakonshme, por zhurmat e qytetit ishin çuditërisht të mbytura – asnjë fëmijë duke bërtitur, asnjë zë në ajër.

Më vonë dola jashtë dhe zbulova një mjedis plotësisht të ri, një boshllëk që s’e kisha parë kurrë më parë, as në ditët më të rrezikshme të protestave të Maidanit.

Pak më vonë dëgjova se dy fëmijë kishin vdekur nga bombardimet në Kherson Oblast, në jug të vendit, dhe një total prej pesëdhjetë e shtatë vetash kishin vdekur në luftë sot. Numrat transformoheshin në diçka vërtet konkrete, si ta kisha humbur tashmë dikë unë vetë. U ndjeva e zemëruar me gjithë botën. Mendoja, “Kanë lejuar që të ndodhë kjo gjë. është krim ndaj çdo gjëje njerëzore, ndaj hapësirës së përbahkët në të cilën jetojmë dhe kemi shpresa për një të ardhme”.

Sonte po qëndroj me prindërit e mi; ndërtesat tona janë pesë minuta ecje me këmbë larg njëra-tjetrës. Vizitova një strehimore kundër bombardimeve ngjitur shtëpisë, kështu që e di ku do të shkojmë të gjithë pasi që fillojnë bombardimet prapë.

Lufta ka nisur. Është pas mesnate. Zor se do të mund të fle dhe s’është punë që bëhet të përpiqem të llogaris se çka ka ndryshuar përgjithmonë.

Dita 2

E premte 25 shkurt, mëngjes

Bombardime ajrore

U zgjova në orën gjashtë të mëngjesit nga sirenat që paralajmëronin bombardiemt ajrore në progres. Mamaja ime është e bindur se Rusia s’do të ketë gyxim të bombardojë Katedralen e Shën Sofisë, një mijë vjet të vjetër, në qytetin tonë. Ajo beson se shtëpitë tona, që janë krejt afër katedrales, janë të mbrojtura. Për këtë arsye ishte kundër që të shkonte në strehimoren kundër bombardimeve. Im atë është duke fjetur.

Mendoj se sikur ndonjë monument i UNESCO-s do të ndalonte përnjëmend Rusinë nga ndonjë bombardim, atëherë kjo luftë s’do të kishte filluar fare në radhë të parë. Koka ime është duke vluar nga mendimet: Kievi në zjarr, i braktisur nga e gjithë bota, e cila është e gatshme të flijojë Ukrainën me shpresën se kjo do t’ia shuajë urinë dhe etjen agresosit për një copë kohë.

Kievi po bombardohet për herë të parë që nga Lufta e Dytë Botëtore.

Po e ha veten. E di se dalëngadalë bota po zgjohet dhe po nis të shohë se kjo s’ka të bëjë veç me Kievin dhe Ukrainën. Ka të bëjë me çdo shtëpi, me çdo derë – ka të bëjë me çdo jetë në Evropë që po vihet në rrezik sot.

E premte, 25 shkurt, mbëmje

Heshtje e nderë

Krejt pa papritur nata është e heshtur. Veç një orë në herët, rreth mesnatës, mund të dëgjoje sirenat, pastaj gjimimet e largëta, me gjasë përplasjen e raketave ose artilerisë. Dhe tash një heshtje e nderë.

Duhej të ishim në strehimore prej tash, por kam qenë atje që dy herë sot. Prindërit e mi janë të lodhur dhe unë po qëndroj në apartament me ta sonte. Ideja ishte se mund të pushonim më rehatshëm këtu sipër, qoftë edhe vetëm për një çikëz. Jemi gati ta lëshojmë apartamentin në momentin e njoftimit dhe të shkojmë në strehimoren në bodrumin e shtëpisë.

E kam zor të mbledh mendjen. Të gjitha eksperiencat e veçanta të djeshme thërmohen nga ndjesia e shumë ditëve të ngjashme në vijim, të zymta si njëra si tjetra. Hapësira e qytetit po ndryshon. Ecja nga shtëpia ime deri te dyqani më i afërt ushqimor, që zakonisht nuk merrte më shumë se dhjetë minuta, tejzgjatet, shndërrohet në një udhëtim të gjatë.

Fakti se dyqani ishte hapur qe një mrekulli. Bleva mollë, perime dhe hejdë – por kur u ktheva te zona një orë më vonë, pashë fytyrat e zhgënjyera të dy grave duke qëndruar para dyerve të mbyllura. Dikush tha se ishte edhe një tjetër dyqan 500 metra tutje, poshtë rrugës. Por nuk ishte lajm i mirë për dy gratë – 500 metra në këmbë? Sirenat po fishkëllejnë; rrugët janë të shkreta.

Edhe moti po ndërron. Rrugës së kthimit nga dyqano ushqimor, mora vesh se një kopsht fëmijësh afër qytetit të Samyt, në verilindje të vendit, ishte bombarduar sot. Një kopsht fëmijësh dhe një bunker. Shtatëmbëdhjetë fëmijë të lënduar, dy rëndë. U ndala të mbështetesha për murit të shtëpisë. Papritur dita u bë pafundësisht e gjatë. A mund të zgjasë kjo luftë edhe një minutë? Pse bota nuk i vë fre?

Ishte ditë pranvere. Fasha drite të diellit binin anëve të shtëpisë dhe në muret e bardha të Katedrales së Shën Sofisë. Sirenat fishkëllyen prapë – sinjali për të shkuar në strehimore. Një mik imi i mirë, artisti Nikita Kadan, e kishte humbur kredit kartën dhe të dy dolëm rrugëve të gjenim një bankomat në funksion.

Një gazetar mbante një çantë shpine me vete në të cilën kishte gjithçka që mund të nevojitej ditëve në vijim. Pamë ca kalimtarë dhe reporterë të qëndronin përballë njërit prej hoteleve të mëdha me kamerat e tyre. Dita e dytë e luftës doli të jetë një hap tjetër i një sekuence të pandërprerë.

Në mbërmje mësova se një qytet në regjionin e Luhanskut ishte shkatërruar tetëdhjetë përqind nga ushtria ruse, një qytet i vogël i bukur që ishte në territorin e kontrolluar nga Ukraina. Quhej Schastia, që do të thotë “Lumturia”. Burri i një mikeshe, që tashmë kishte shpëtuar, ia kishte dalë mbanë të ikte prej andej. E kishte lënë qytetin pa marër me vete brushën e dhëmbëve, çorape apo ndonjë valixhe.

Një makinë e kishte marrë me vete gjatë rrugës. ai i kishte thënë tim miku se gjatë udhëtimit kishte parë trupa të dergjur para shtëpive të tyre, para dyerve të tyre dhe qilarëve të tyre të vegjël ku shumë ukrainas i ruajnë patetet për dimër. Pra këta ishin “banorët e Donbasit” që Putini pohonte se po i ruante nga “gjenocidi”.

Lumturia nuk ekziston më atje. Isha në Schastia para pak vitesh për të fotografuar rrugët dhe e kisha adhuruar një kodër që shfaqej mbi peizazh. Njerëzit në qytet flisnin rusisht dhe ukrainisht – kam shkruar për ta dhe sheshet e tyre të lojrave të çuditshme të bëra nga dora e tyre.

Po në fund fare po më zë gjumi në këtë natë të zezë.

/Marrë nga Yevgenia Belorusets, ‘War Diary’, New Directions, 2023

/Gazeta Express