Çfarë fshihet pas krizës së demokracisë

Gazeta Express

09/12/2019 11:32

Në demokracitë në mbarë botën, votuesit po ndiejnë gjithnjë e më shumë sikur shumica e zgjedhjeve kryesore që prekin jetën e tyre tashmë vendosen përmes kuadrove ekzistuese ligjore dhe ndërkombëtare. Por ndërsa teknokracia e bazuar në rregulla – dhe korporatizmi para saj – mund të ketë qenë e përshtatshme për forma njëbllokëshe të identitetit, ajo nuk mjafton më.

Autor: Harold James

Nuk mund të mohohet më se demokracia është në rrezik në të gjithë botën. Shumë njerëz dyshojnë se demokracia po funksionon për ta, ose se po funksionon siç duhet fare. Zgjedhjet nuk duket se japin rezultate reale, përveçse për të thelluar çarjet politike dhe shoqërore ekzistuese. Kriza e demokracisë është kryesisht një krizë përfaqësimi – ose, për të qenë më të saktë, një mungesë përfaqësimi.

Zgjedhjet e fundit në Spanjë dhe Izrael, për shembull, kanë qenë jokonkluzive dhe zhgënjyese. Dhe Shtetet e Bashkuara, bastioni më i hershëm i demokracisë në botë, është në mes të një krize kushtetuese mbi një president i cili u zgjodh nga një pakicë votuesish, dhe që atëherë është tallur me normat demokratike dhe sundimin e ligjit.

Ndërkohë, në Britani, e cila do të zhvillojë zgjedhje të përgjithshme më 12 dhjetor, dy partitë kryesore dhe liderët e tyre përkatës janë bërë gjithnjë e më jo tërheqëse; por alternativa e vetme – Liberal Demokratët – kanë luftuar për të mbushur boshllëkun. Vetëm partitë rajonale – Partia Kombëtare Skoceze, Plaid Cymru në Uells dhe Unionistët Demokratikë në Irlandën e Veriut – po komandojnë çdo besueshmëri. Dhe në Gjermani, një “koalicion i madh”, në dukje i rraskapitur, është bërë një burim zhgënjimi në rritje.

Për shumë komentues, lodhja demokratike e sotme është jashtëzakonisht e ngjashme me atë të viteve ndërluftuese. Por ekziston një ndryshim i dukshëm: se kriza e hershme e demokracisë ishte e lidhur në mënyrë të pandashme me mjerimin ekonomik të Depresionit të Madh, ndërsa kriza e sotme ka mbërritur në një kohë nivelesh të larta historike të punësimit. Megjithëse shumë njerëz sot ndjejnë një ndjesi pasigurie ekonomike, përgjigjja ndaj krizës aktuale nuk mund të jetë thjesht një përsëritje e asaj që erdhi më parë.

Gjatë viteve ndërluftuese, qeverisja demokratike shpesh bëhej në mënyrë të tillë për të përfshirë forma të ndryshme të përfaqësimit. Më tërheqësja në atë kohë ishte korporatizmi, ku grupe interesi të organizuara zyrtarisht negocionin me qeverinë në emër të një profesioni të veçantë ose sektori ekonomik. Pritshmëria ishte që kolektivët e punëtorëve të fabrikave, fermerët, madje edhe punëdhënësit do të ishin më të aftë të merrnin vendime sesa asambletë me përfaqësues të zgjedhur, të cilat kishin filluar të shiheshin si të pavolitshme dhe të nxitura nga ndasi politike të pa menaxhueshme.

Modeli korporativist ndërluftues tani duket i neveritshëm, jo ​​më pak sepse shoqërohej me diktatorin fashist italian Benito Musolini. Sidoqoftë, për një kohë, qasja e Musolinit ishte tërheqëse për politikanë të tjerë diku tjetër, përfshirë ata që nuk e konsideronin veten se zinin një ekstrem politik. Për shembull, vizioni fillestar i presidentit amerikan Franklin D. Roosevelt për Marrëveshjen e Re përmbante shumë elementë korporativistë, përfshirë kontrollet e çmimeve, të cilat do të negocioheshin nga sindikatat dhe organizatat industriale. Nëse i kemi harruar këto dispozita të korporatizmit, kjo është për shkak se ato nuk i mbijetuan një vendimi të vitit 1935 nga Gjykata Supreme, e cila vendosi se Neni I i Aktit Kombëtar të Rimëkëmbjes Industriale të vitit 1933 të ishte antikushtetues.

Por, sigurisht, zgjedhjet dhe pseudo-zgjedhjet gjatë kësaj periudhe po prodhonin edhe diktatura, jo vetëm në Europë, por edhe në Azi dhe Amerikën e Jugut. Dhe për shkak të këtyre dështimeve katastrofike, demokracia u bë e kufizuar në periudhën e pasluftës, si nga kufijtë e rinj kushtetues dhe juridikë, ashtu edhe nëpërmjet angazhimeve ndërkombëtare.

Në rastin e Europës kontinentale dhe Japonisë, demokracia u imponua kryesisht si pasojë e humbjes ushtarake, që do të thoshte se rregullat e saj vendoseshin nga jashtë dhe nuk i nënshtroheshin ndonjë sfide zyrtare. Pas kësaj, integrimi europian – në formën e Komunitetit Ekonomik Europian dhe më pas Bashkimit Europian – u manifestua si një sistem gjykimi dhe zbatimi në shërbim të normave të përcaktuara. Dhe më gjerësisht, marrëveshjet ndërkombëtare u bënë një mënyrë për të nënkuptuar që disa rregulla ishin të pathyeshme ose thjesht të pashmangshme; ato nuk mund të kundërshtoheshin më, në mënyrë demokratike ose ndryshe.

Këto kufizime të reja ligjore, natyrisht, u shtuan nga konsideratat ushtarake. Aleancat ndërkombëtare u prezantuan si mjete për ruajtjen e sigurisë së brendshme. NATO, sipas fjalëve të famshme të sekretarit të saj të parë të përgjithshëm, Lord Ismay, kishte për qëllim “të mbante jashtë rusët dhe të mbante brenda amerikanët dhe gjermanët”.

Kjo marrëveshje e suksesshme për të siguruar stabilitetin e pasluftës po shpërbëhej edhe para rënies së papritur të legjitimitetit të SHBA-së pas luftës në Irak të vitit 2003 dhe krizës financiare globale 2007-2008. Kur presidenti Francez Emmanuel Macron  së fundmi përdori një gjuhë ekstreme për të përshkruar BE-në duke thënë se ajo ndodhej “në buzë të një gremine” dhe NATO-n si një tru i vdekur, ai po tregohej totalisht i saktë. Nën presidentin Donald Trump, Amerika – dhe po ashtu NATO-ja – nuk është më e aftë të mendojë në mënyrë strategjike, as të jetë e gatshme për të mbrojtur interesat transatlantike.

Rendi pas lufte u kritikua shpesh se nuk lejonte ndonjë zgjedhje të mirëfilltë demokratike. Prandaj, shkencëtarët politikë perëndimorë filluan të flisnin për një çmobilizim të gjerë. Dhe shumë përpara se të shfaqej një e djathtë e re radikale gjermane, intelektualë të shquar gjermanë kishin arritur në përfundimin se votimi ishte i parëndësishëm, se moderniteti ka të bëjë me sundimin nga të moderuarit e vetë-kufizuar për llogari të të palëvizshmëve – një “letargograci”.

Sfida moderne, pra, është të arrihet një demokraci më e madhe gjithëpërfshirëse. Korporatizmi i stilit të vjetër nuk mund të jetë përgjigjja, sepse shumica e njerëzve nuk e përkufizojnë më veten vetëm ose kryesisht nga një profesion. Në të njëjtën mënyrë, argumenti për një teknokraci ndërkombëtare të bazuar në rregulla tani duket një argument i lodhur dhe dembel, edhe pse institucionet ndërkombëtare (përfshirë BE-ja dhe madje edhe NATO-ja) janë ende të nevojshme për të siguruar të mirat publike.

Në ditët e sotme, identiteti personal përcaktohet nga një grup faktorësh kompleks. Shumica e njerëzve e mendojnë veten e tyre si konsumatorë, prodhues, prindër, qytetarë dhe njerëz qeë thithin të njëjtin ajër, në varësi të kontekstit. Zgjedhje më të shpeshta dhe të përcaktuara qartë janë të nevojshme për të përkthyer kompleksitetet e vetvetes në shprehje politike.

Për fat të mirë, teknologjitë aktuale mund të ndihmojnë. Qytetaria dixhitale – përmes votimit elektronik, anketimit dhe organizimit të peticioneve – është një zgjidhje e dukshme për problemin e rënies së pjesëmarrjes. Sigurisht, është e rëndësishme të mendojmë përmes cilave vendime i nënshtrohemi metodave të reja, më të drejtpërdrejta të diskutimit dhe votimit. Mekanizma të tillë nuk duhet të përdoren për zgjedhje të mëdha, përcaktuese që janë në thelb të diskutueshme dhe përçarëse, por ato mund të ndihmojnë me çështje më të përditshme dhe praktike siç është vendndodhja e një sistemi hekurudhor ose rrugor ose detaje të kontrollit emetimeve të gazrave karbon dhe çmimin e energjisë elektrike.

Ky vizion rinovimi demokratik do të funksiononte në mënyrë më efektive në vende më të vogla si Estonia, e cila ka qenë pioniere e qytetarisë dixhitale dhe rezidencës elektronike. Qytete individuale mund të bëjnë të njëjtën gjë, duke ofruar kështu mësime për politika më të mëdha. Të mendosh në nivel lokal për problemin e përfaqësimit mund të jetë hapi i parë drejt kapërcimit të krizës së demokracisë në nivel global.

/Project Syndicate